ساز و کار تدوین حساب‌های ملی با استفاده از داده‌ها واطلاعات آماری، دارای مراحل مختلفی است که به طور خلاصه در نمودار زیر نشان داده شده است.
|
سازمان آماری، همکاری‌های فنی و آموزشی
|
|
داده‌های میکرو
(خرد)
|
|
داده های واسط
پس‌ازتجمیع
داده‌های‌میکرو
|
|
داده‌های واسط
پس از تبدیل به
چارچوب
حساب‌های‌ملی
|
|
داده‌های
حساب‌های‌ملی
پس از
سازگاری
|
|
ارائه وتحلیل
داده‌های
حساب‌های ملی
|
در مرحلهی اول داده‌های خرد از طریق سرشماری‌ها، نمونه‌گیری‌ها واستفاده از منابع آمارهای ثبتی جمعآوری میشود. داده‌های اخذ شده از منابع آماری مختلف ترکیب شده داده‌های مرحلهی دوم را تشکیل می‌دهد به طوری که داده‌های جمعآوری شده از کارگاه‌ها ترکیب شده داده‌های مربوط به رشته فعالیت‌ها را تشکیل می‌دهد.
از آنجا که اصول حسابداری بازرگانی با مفاهیم حساب‌های ملی هماهنگی لازم را ندارد، لازم است داده های مرحله دوم با مفاهیم حساب‌های ملی مطابقت داده شود. از اینرو در مرحله سوم بر روی داده‌های حاصل از مرحلهی دوم تعدیلات مورد نیاز سیستم حساب‌های ملی صورت می‌گیرد تا داده‌ها برای چارچوب حساب‌های ملی قابل استفاده شود.این تعدیلات شامل براوردها و محاسبهی اقلام احتسابی پیش‌بینی شده‌ی سیستم حساب‌های ملی، تعدیلات مورد نیاز برای عدم پوشش‌ها و تعدیلات مربوط به دورههای زمانی نیز می‌باشد. در مرحلهی بعد، داده‌های تعدیل شده در مرحلهی قبل در چارچوب حساب‌ها وارد شده و از طریق حساب‌های مختلف با یکدیگر مقایسه و سازگاری‌های لازم بین آن‌ها در حساب‌های مختلف ایجاد میشود. در نهایت پس ازبه‌دست آوردن مجموعهی داده‌های صحیح، امکان ارائه و تحلیل داده‌های حساب‌های ملی وجود خواهد داشت.
شایان ذکر است که سال پایه‌ی حساب‌های ملی به قیمت ثابت سال 1376 انتخاب میشود زیرا قسمت اعظم آمار و اطلاعات موجود در زمینه‌ی شاخص‌های قیمت و مقدار یا حجم مربوط به سال مذکور بوده است. در محاسبهی ارزش افزودهی رشته فعالیتهای اقتصادی به قیمت ثابت عمدتاً از روش تعدیل مضاعف استفاده شده است، به این معنا که ستانده و مصرف واسطهی رشته فعالیتهای اقتصادی به طور جداگانه به قیمت ثابت محاسبه و ارزش افزوده به صورت حاصل تفریق ستانده به قیمت ثابت و مصرف واسطه به قیمت ثابت بدست آمده است.
رشته فعالیتهای اقتصادی
توضیحات مربوط به‌هریک ازفعالیت‌های اقتصادی براساس طبقه‌بندی استاندارد بین‌المللی رشته فعالیتهای اقتصادیISIC REV.3 ) ) مطابق با جدول زیر شرح داده شده است:
طبقه بندی مورد استفاده در محاسبهی ارزش افزودهی بخش‌های اقتصادی
|
شماره بخش
|
نام بخش
|
کدISIC, REV .3
|
|
الف
|
کشاورزی، شکارو جنگلداری
|
01
|
|
1
|
- زراعت و باغداری
|
011، 14 وقسمتی از 013
|
|
2
|
- دامداری،مرغداری،پرورش‌کرم‌ابریشم‌وزنبورعسل‌وشکار
|
012، 015 وقسمتی‌از 013
|
|
3
|
- جنگلداری
|
02
|
|
ب
|
ماهیگیری
|
05
|
|
پ
|
معدن
|
10 الی 14
|
|
1
|
- نفت خام و گاز طبیعی
|
11
|
|
2
|
- سایر معادن
|
10،12،13و14
|
|
ت
|
صنعت
|
15 الی 37
|
|
1
|
- ساخت محصولات غذایی و انواع آشامیدنی‌ها
|
15
|
|
2
|
- ساخت محصولات از توتون و تنباکو
|
16
|
|
3
|
- ساخت منسوجات
|
17
|
|
4
|
- ساخت پوشاک، عمل آوری و رنگ کردن خز
|
18
|
|
5
|
- دباغی وپرداخت چرم، تولید چمدان، کیف دستی و زین
|
19
|
|
6
|
- ساخت یراق و انـواع پاپوش چوب، محصــولات چوبــی و چــوب پنبه
به‌استثنای مبلمان، تولید کالا از نی و مواد حصیری
|
20
|
|
7
|
- ساخت کاغذ و محصولات کاغذی
|
21
|
|
8
|
- انتشار، چاپ و تکثیر رسانه‌های ضبط شده
|
22
|
|
9
|
- ساخت کک، فراورده‌های حاصل از تصفیه‌ی نفت و سوخت‌های هستهای
|
23
|
|
10
|
- ساخت مواد شیمیایی و محصولات شیمیایی
|
24
|
|
11
|
- ساخت محصولات از لاستیک و پلاستیک
|
25
|
|
12
|
- ساخت سایر محصولات کانی و غیرفلزی
|
26
|
|
13
|
- ساخت فلزات اساسی
|
27
|
|
14
|
- ساخت محصولات فلزی فابریکی بجزماشین‌آلات وتجهیزات
|
28
|
|
15
|
- ساخت ماشین آلات و تجهیزات طبقه‌بندی نشده‌درجای دیگر
|
29
|
|
16
|
- ساخت ماشین آلات دفتری، حسابداری ومحاسباتی
|
30
|
|
17
|
- ساخت ماشین آلات ودستگاه‌های برق طبقه‌بندی نشده درجای دیگر
|
31
|
|
18
|
- ساخت رادیو، تلویزیون و دستگاه‌ها و وسایل ارتباطی
|
32
|
|
19
|
- ساخت‌ابزار پزشکی، ابزاراپتیکی و ابزار دقیق، ساعت‌های مچی و انواع دیگر ساعت
|
33
|
|
20
|
- ساخت وسایل نقلیهی موتوری، تریلرونیم تریلر
|
34
|
|
21
|
- ساخت سایر تجهیزات حمل و نقل
|
35
|
|
22
|
- ساخت مبلمان ومصونوعات طبقه‌بندی نشده در جای دیگر
|
36
|
|
23
|
- بازیافت
|
37
|
|
ث
|
تأمین برق، گاز و آب
|
40و41
|
|
1
|
ـ تولید، انتقال وتوزیع برق
|
401
|
|
2
|
ـ پالایش و توزیع گاز طبیعی
|
402
|
|
3
|
ـ جمع آوری، تصفیه و توزیع آب
|
41
|
|
ج
|
ساختمان
|
45
|
|
چ
|
عمده‌‌فروشی، خرده‌فروشی وتعمیر وسایل‌نقلیه‌ی موتوری وکالاهای شخصی وخانگی
|
51، 50و 52
|
|
ح
|
هتل و رستوران
|
55
|
|
1
|
- هتل
|
551
|
|
2
|
- رستوران
|
552
|
|
خ
|
حمل ونقل، انبارداری و ارتباطات
|
60 الی 64
|
|
1
|
- حمل ونقل با راه آهن
|
602
|
|
2
|
- حمل ونقل جاده‌ای
|
602
|
|
3
|
- حمل ونقل لوله‌ای
|
603
|
|
4
|
- حمل ونقل آبی
|
61
|
|
5
|
- حمل ونقل هوایی
|
62
|
|
6
|
- خدمات پشتیبانی وکمکی حمل ونقل و آژانس‌های مسافرتی‌ا نبارداری
|
63
|
|
7
|
- پست و مخابرات
|
64
|
|
د
|
واسطه‌گری‌های مالی
|
65 الی 67
|
|
1
|
- بانک
|
قسمتی از 65
|
|
2
|
- سایر واسطه گری‌های مالی وفعالیت‌های جنبی آن‌ها
|
67 وقسمتی از 65
|
|
3
|
- بیمه
|
66
|
|
ذ
|
مستغلات، کرایه وخدمات کسب وکار
|
70 الی 74
|
|
1
|
- خدمات واحدهای مسکونی شخصی
|
قسمتی از 70
|
|
2
|
- خدمات واحدهای مسکونی اجاری
|
قسمتی از 70
|
|
3
|
- خدمات واحدهای غیرمسکونی
|
قسمتی از 70
|
|
4
|
- خدمات دلالان مستغلات
|
قسمتی از 70
|
|
5
|
- کرایه و خدمات کسب و کار
|
71الی 74
|
|
ر
|
اداره‌ی امورعمومی، دفاع و تأمین اجتماعی
|
75
|
|
1
|
- امور عمومی
|
قسمتی از 7511،
7512 الی7514 و 7521
|
|
2
|
- خدمات شهری
|
قسمتی از 7511
|
|
3
|
- اموردفاعی
|
7522
|
|
4
|
- امور انتظامی
|
7523
|
|
5
|
- تأمین اجتماعی
|
7530
|
|
ز
|
آموزش
|
80
|
|
1
|
- آموزش ابتدایی دولتی
|
قسمتی از 801
|
|
2
|
- آموزش ابتدایی خصوصی
|
قسمتی از 801
|
|
3
|
- آموزش متوسطهی عمومی وفنی حرفه‌ای دولتی
|
قسمتی از 802
|
|
4
|
- آموزش متوسطهی عمومی وفنی حرفه‌ای خصوصی
|
قسمتی از 802
|
|
5
|
- آموزش عالی دولتی
|
قسمتی از 803
|
|
6
|
- آموزش عالی خصوصی
|
قسمتی از 803
|
|
7
|
- آموزش بزرگسالان دولتی
|
قسمتی از 809
|
|
8
|
- آموزش بزرگسالان خصوصی
|
قسمتی از 809
|
|
ژ
|
بهداشت و مددکاری اجتماعی
|
85
|
|
1
|
- بهداشت و درمان دولتی
|
قسمتی از 851
|
|
2
|
- بهداشت و درمان خصوصی
|
قسمتی از 851
|
|
3
|
- خدمات دامپزشکی
|
852
|
|
4
|
- خدمات مددکاری اجتماعی
|
853
|
|
س،ش
|
سایر خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی
|
90الی 95
|
|
1
|
- خدمات تفریحی، فرهنگی و ورزشی
|
92
|
|
2
|
- خدمات مذهبی وسیاسی
|
919
|
|
3
|
- خدمات مذهبی وسیاسی
|
90،911،912،93و95
|
توضیح آنکه رده‌الفبایی ض برحسب فعالیت‌اصلی دربخش مربوط آمده‌است ورده‌الفبایی ص درمحاسبات منظورنشده‌است.
الف ـ کشاورزی، شکار وجنگلداری
براساس ویرایش سوم ISIC رده‌ی الفبایی الف (کشاورزی، شکار وجنگلداری) شامل فعالیتهای زراعت، باغداری، دامداری، مرغداری، پرورش کرم ابریشم، پرورش زنبور عسل، خدمات کشاورزی و دامپروری، شکار، جنگلداری و خدمات وابسته به آن می‌باشد. پوشش موضوعی، منابع اطلاعاتی و روش‌های محاسبهی ارزش افزوده هریک ازفعالیت‌های فوق‌الذکر به شرح زیر می‌باشد:
1ـ زراعت وباغداری
محدوده‌ی و قلمرو این فعالیت شامل کاشت محصولات سالانه و دائمی،احداث ونگهداری باغهای مثمر و قلمستان‌هاو خدمات کشاورزی است. این فعالیت تمامی بهره‌برداران کشاورزی را که به‌صورت سنتی (خانواربهره‌بردار) وصنعتی (شرکت‌های کشت وصنعت زراعی) به تولید محصولات زراعی و باغی و خدمات کشاورزی در مناطق شهری و روستایی کشور اشتغال دارند مورد پوشش قرارمی‌دهد.
برای محاسبهی ارزش تولید محصولات این فعالیت از روش برون‌گیری استفاده شده است. اطلاعات مقدار تولید از آمارهای وزارت جهاد کشاورزی و مرکز آمار ایران و اطلاعات قیمت ازآمارهای قیمت فروش محصولات و هزینه خدمات کشاورزی مرکز آمار ایران و شاخص بهای تولیدکننده‌ی بانک مرکزی اخذ شده است. اطلاعات مربوط به قیمت برخی از محصولات زراعی و باغی که در طرح مزبور وجود نداشته است از طریق آمارگیری‌های موردی و یا از آمار سازمان جهاد کشاورزی استان بدست آمده است. تشکیل سرمایه در باغ‌ها ونهالستان‌ها نیز که جزیی از ستاندهی این بخش راتشکیل می‌دهد با استفاده از اطلاعات مربوط به سطح زیرکشت نهالستان‌ها وباغات میوه حاصل از آمارهای وزارت جهاد کشاورزی و ارزش تشکیل سرمایه در باغ‌ها و نهالستان‌ها حاصل از طرح بهره‌برداری‌های مرکز آمار ایران و شاخص بهای تولیدکننده‌ی گروه کشاورزی بانک مرکزی محاسبه شده‌است.
مصرف واسطهی این‌فعالیت بااستفاده از اطلاعات مربوط به هزینهی تولیدات کشاورزی دریافت شده از وزارت جهادکشاورزی وارزش مصرف واسطه طرح آمارگیری بهره‌برداری‌های کشاورزی مرکز آمار ایران محاسبه شده‌است مصرف واسطهی استانی این فعالیت با استفاده از ضرایب حاصل از نتایج استانی طرح آمارگیری از فعالیتهای زراعت و باغداری ویژه حساب‌های ملی مرکز آمار ایران براورد شده است.
ارزش تولید گل وگیاهان زینتی وقارچ با استفاده از آمارهای ثبتی موجود در دفتر "امور گل و گیاهان زینتی، دارویی و قارچ‌های خوراکی " وزارت جهادکشاورزی و شاخص بهای تولیدکننده‌ی گروه کشاورزی و ارزش مصرف واسطه آن بااستفاده از نتایج طرح آمارگیری مرکز آمار ایران محاسبه شده است.
ارزش ضایعات پس ازتولید نیز بااستفاده از ضرایب حاصل از نتایج استانی طرح آمارگیری از فعالیتهای زراعت و باغداری ویژه حساب‌های ملی مرکز آمار ایران براورد شده است.
ارزش سایر تولیدات زراعت و باغداری از جمله تولید پس چر و سر چر محصولات زراعی و باغی معادل هزینهی اختصاص یافته در فعالیت دامداری با استفاده از ضرایب حاصل از نتایج استانی طرح آمارگیری از فعالیتهای زراعت و باغداری، دامداری سنتی و پرورش طیور خانگی ویژهی حساب‌های ملی مرکز آمار ایران و طرح‌های موردی در نظر گرفته شده است.
خدمات کشاورزی و دامپروری
براورد ارزش ستانده ومصرف واسطهی فعالیت خدمات کشاورزی و دامپروری ازروش مصرف انجام شده‌است. به‌این ترتیب که هزینه‌های اختصاص یافته به خدمات کشاورزی و دامپروری در فعالیتهای زراعت، باغداری، دامداری، گل و گیاهان زینتی‌و قارچ، گاوداری‌هاو مرغداری‌های صنعتی معادل ارزش ستاندهی این بخش در نظر گرفته‌شده و با توجه به اطلاعات مربوط به ساختار هزینه طرح آمارگیری نمونه‌ای کشاورزی سال‌های قبل، مصرف واسطه آن براورد شده‌است.
برای محاسبهی ستاندهی زراعت و باغداری به قیمت‌های ثابت سال 1376، ارزش ستاندهی بیش از 30 محصول عمده‌ی آن با استفاده از مقادیر تولید هریک از محصولات مورد نظر در سال جاری و قیمت آن‌ها در سال پایه به روش مستقیم محاسبه شده است.
2ـ دامداری، مرغداری، پرورش کرم‌ابریشم، پرورش زنبور عسل و شکار
این فعالیت شامل پرورش انواع دام، انواع ماکیان، زنبور عسل، کرم ابریشم و تولید فراورده‌های آن‌ها و نیز فعالیت شکار می باشد. این فعالیت‌ها کلیه‌ی بهره بردارانی را که به صورت سنتی و صنعتی به تولید محصولات دامی درمناطق شهری و روستایی کشور اشتغال دارند، تحت پوشش قرار می دهد.
ارزش ستاندهی بخش دامداری معادل مجموع ارزش تولید شیر، تولید دام زنده، رشد فیزیکی دام، تولید پشم، مو، کرک و کود دامی است . به طور کلی فعالیت پرورش حیوانات در ایران به دو صورت صنعتی و سنتی انجام می‌گیرد. ارزش ستانده و مصرف واسطهی دامداری‌های سنتی با استفاده از مقادیر تولید شیر، دام زنده، کود، پشم، مو و کرک دریافت شده از نتایج سرشماری عمومی کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی و نتایج طرح آمارگیری از دامداری سنتی و پرورش طیور خانگی ویژهی حساب‌های ملی و قیمت فروش محصولات و هزینهی خدمات کشاورزی مرکز آمار ایران محاسبه میشود. . ارزش تشکیل سرمایه دام‌های سرمایهای و غیر سرمایهای دامداری سنتی که جزئی از ستاندهی بخش را تشکیل می‌دهد با استفاده از نتایج استانی طرح آمارگیری از دامداری سنتی و پرورش طیور خانگی ویژهی حساب‌های ملی محاسبه میشود.
اطلاعات مورد نیاز گاوداری‌های صنعتی با استفاده از اطلاعات دریافت شده از معاونت امور دام وزارت جهادکشاورزی و نتایج طرح آمارگیری از گاوداری‌های صنعتی ویژهی حساب‌های ملی محاسبه شده‌است.
ارزش ستانده، مصرف واسطه مرغداری گوشتی ازنتایج طرح آمارگیری از مرغداری‌های گوشتی ویژهی حساب‌های ملی و اطلاعات دریافت شده از معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی محاسبه میشود.
ارزش ستانده، مصرف واسطه مرغداری‌های پرورش دهندهی مرغ تخمگذار و پولت، مرغ مادر، مؤسسات جوجه‌کشی، مرغ لاین و اجداد با استفاده از نتایج سرشماری از مؤسسات پرورش دهندهی مرغ مادر، مرغ تخمگذار و پولت و مؤسسات جوجه‌کشی، لاین و اجداد و اطلاعات دریافت شده از معاونت امور دام وزارت جهاد کشاورزی محاسبه شده است.
اطلاعات مورد نیاز مرغداری‌های سنتی با استفاده از اطلاعات دریافت شده از معاونت امور دام وزارت جهادکشاورزی و نتایج طرح آمارگیری از بهره‌برداری‌های دامی ویژهی حساب‌های ملی محاسبه شده است .
ارزش ستانده و مصرف واسطهی فعالیت پرورش کرم ابریشم با استفاده از مقادیر تولید گرفته شده از سازمان جهاد کشاورزی و قیمت فروش محصولات و هزینهی خدمات کشاورزی و نتایج طرح بهره‌برداری‌های کشاورزی مرکز آمار ایران و طرح‌های موردی محاسبه شده است.
ارزش ستانده ومصرف واسطهی فعالیت زنبور عسل با استفاده از آمار معاونت امور دام وزارت جهادکشاورزی و قیمت فروش محصولات وهزینه خدمات کشاورزی ونتایج طرح آمارگیری ازبهره‌برداری‌های دامی محاسبه شده است .
ارزش ستاندهی فعالیت شکار با استفاده ازتعداد پروانه های شکار انتفاعی مجوز داده شده به شکارچیان و متوسط قیمت گونه های شکار و ارزش مصرف واسطه آن با استفاده از نتایج طرح آمارگیری نمونه‌ای از شکارچیان و همچنین اطلاعات تکمیلی دریافت شده از اداره‌ی کل محیط زیست استانها و ارزش مصارف واسطهی آن با استفاده از نتایج طرح آمارگیری نمونه‌ای از شکارچیان محاسبه شده است. ستانده به قیمت ثابت فعالیتهای دامداری، مرغداری، پرورش کرم ابریشم و پرورش زنبور عسل و شکار در هر سال بااستفاده از شاخص قیمت تولید کننده و ارزش ستانده به قیمت جاری هریک از محصولات با روش تعدیل محاسبه شده است.
3ـ جنگلداری
محدوده و پوشش این فعالیت شامل فعالیتهای قطع اشجار، برداشت چوب، تولید ذغال، کاشت مجدد، جمعآوری محصولات خودروی جنگلی و مرتعی، ایجاد جاده‌های جنگلی،انجام عملیات عمرانی جنگل و مرتع، آبخیزداری، تنگ‌کردن، حفاظت و حراست جنگل و مرتع می‌باشد. از آنجا که جنگل‌های کشور ملی بوده اداره و تصدی آن‌ها توسط سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور صورت می‌گیرد، اطلاعات مورد نیاز برای محاسبهی ارزش ستانده و مصرف واسطهی این فعالیت اعم از فعالیتهای بخش دولتی و خصوصی از طریق قانون بودجه و اطلاعات موجود در اداره‌ها‌ی کل منابع طبیعی استانها قابل دسترسی است. اطلاعات مورد نیاز از سازمان مربوط دریافت و پس از تطبیق و مقایسه با ارقام درقانون بودجهی کل کشور استفاده شده‌است.
قیمت جاری ستانده هریک از محصولات جنگلی با استفاده از شاخص قیمت عمده‌ی فروشی محصولات جنگلی از روش تعدیل به قیمت ثابت تبدیل شده است. از آنجا که ستاندهی سرجنگلداری‌ها شامل فعالیتهای راه سازی نیز می‌باشد، برای محاسبهی ستانده به قیمت ثابت این بخش از فعالیت جنگلداری از شاخص دستمزد کارگر ساختمانی نیز استفاده شده است. برای محاسبهی ستانده این فعالیت به قیمت ثابت از روش تعدیل مضاعف استفاده شده است.
ب ـ ماهیگیری
محدوده‌ی این بخش شامل ماهیگیری، پرورش وتکثیر ماهی و سایر آبزیان و صید سایرانواع آبزیان در آب‌های داخلی وساحلی و آزاد به‌صورت سنتی وصنعتی توسط شرکت شیلات، شرکت‌های تعاونی صیادی وشرکت‌های صید صنعتی وشناورهای مستقل صیادی و نیز انجام خدمات مربوط به صید و پرورش و تکثیر ماهی و سایر آبزیان می باشد.
برای براورد ارزش ستانده ومصرف واسطهی این بخـش از اطلاعات ثبتی و نتایج آمارگیری‌ها و بررسی‌های انجام شده توسط شرکت شیلات ایران و اداره‌ها‌ی کل شیلات استان استفاده شده است . از نتایج آمارگیری نمونه‌ای سال‌های قبل به منظور محاسبه ساختار هزینهی این بخش و نیز نتایج آمارگیری از کارگاه‌های پرورش آبزیان و براوردهای کارشناسی در مورد صید قاچاق استفاده شده است.
لازم به توضیح است که آن بخش ازارزش ستانده مربوط به عمل‌آوری خاویار که فعالیت صنعتی می‌باشد، به‌دلیل عدم امکان جداسازی ازفعالیت ماهیگیری دراین بخش منظور شد. ستاندهی ماهیگیری به قیمت ثابت با استفاده از مقدار تولید هریک از انواع ماهی در هریک از سال‌های جاری مورد نظر و قیمت‌های سال 1376 این محصولات، محاسبه شده است.
پ ـ استخراج معدن
فعالیت استخراج معدن شامل استخراج و عمل‌آوری کلیه‌ی مواد کانی است که در طبیعت به‌صورت موادجامد(مانند زغالسنگ وکانی‌های فلزی)، مواد مایع (مانند نفت خام) و یا به‌صورت گاز (مانند گازطبیعی) وجود دارند. در محدوده‌ی این فعالیت استخراج معادن تحت‌الارضی و سطح‌الارضی ونیز کلیه‌ی فعالیتهای کانه‌آرایی که به منظور آماده‌سازی مواد خام برای فروش در بازار صورت می‌گیرد و عموماً نزدیک معدن یا درمحل آن انجام میشود، منظور می‌گردد. استخراج زغالسنگ، استخراج نفت‌خام و گازطبیعی وخدمات جنبی آن‌ها، استخراج اورانیم وتوریم، کانه‌های فلزی آهنی، سنگ، شن، ماسه وخاک رس، نمک، کانی‌های شیمیایی وکود و سایر معادن طبقه‌بندی نشده از جمله فعالیتهای بخش استخراج معادن می‌باشد. منابع اطلاعاتی و روش براورد ارزش ستانده، مصرف واسطه و ارزش افزودهی زیر بخش‌های فعالیت استخراج معادن به شرح زیرمی‌باشد.
1ـ استخراج نفت خام وگازطبیعی
فعالیت استخراج نفت خام و گازطبیعی توسط شرکت ملی نفت ایران صورت می‌گیرد. این شرکت تا سال1373 کنترل و اداره‌ی کلیه‌ی فعالیتهای استخراج، پالایش، خطوط لوله و توزیع را برعهده داشت ولی ازسال 1373 صرفاً کنترل و اداره فعالیت استخراج نفت خام و گازطبیعی را عهده‌دار شد. اداره‌ی سایرفعالیت‌های شرکت نفت توسط شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی انجام می‌گیرد. لذا ازسال 1373 به بعد کلیه‌ی مصرف واسطهی شرکت ملی نفت ایران به عنوان مصرف واسطه فعالیت استخراج نفت خام وگازطبیعی درنظر گرفته شده است . با توجه به این مطلب ارزش مصرف واسطه این فعالیت با استفاده از ارقام ترازنامه شرکت ملی نفت ایران محاسبه شده است .
شایان ذکر است که آن دسته از فعالیتهای ساختمانی که مستقیماً به استخراج نفت خام وگازطبیعی مربوط میشود، در ISIC,ReV.2 در بخش ساختمان طبقه‌بندی شده بود، لذا برای محاسبات سال‌های 72 -1370این فعالیت‌ها در بخش ساختمان درنظر گرفته شده‌است. لیکن‌با توجه به این‌که در ISIC,ReV.3 این فعالیت ازبخش ساختمان منتزع و در بخش استخراج نفت خام و گازطبیعی طبقه‌بندی شده است، در محاسبات سال‌های 1373 به بعد، اطلاعات شرکت ملی حفاری که فعالیتهای ساختمانی استخراج نفت خام و گازطبیعی را انجام می‌دهد، در این رشته فعالیت در نظر گرفته‌شد.
ارزش ستاندهی نفت خام و گازطبیعی به تفکیک نفت خام صادراتی، نفت خام خوراک پالایشگاه‌ها، گاز طبیعی، بازیافت‌هاو نفت خام ارسالی جهت واردات فراورده به ترتیب ازقانون بودجهی کل کشور، ترازنامه شرکت ملی نفت ایران، ترازنامه شرکت ملی گاز ایران، عملکرد واقعی بودجهی شرکت ملی نفت ایران و بالاخره حاصل‌ضرب مقدار نفت خام ارسالی جهت واردات فراورده و ارزش یک بشکه نفت صادراتی حاصل شده است. باید اشاره شود که چون تاقبل از سال 1373 فروش گاز از شرکت ملی نفت به شرکت ملی گاز، در ترازنامه‌ی این شرکت‌ها منظور نمی‌شد، لذا در محاسبات مربوط به سال‌های 1370 الی 1372 برای آن تعیین ارزش می‌شد. این مبادله از سال 1373 به بعد در ترازنامه‌ی شرکت‌های مزبور به‌صورت مبادله واقعی انعکاس یافت، به این لحاظ از سال 1373 به بعد بااستفاده از ترازنامه‌ی شرکت ملی گاز، ارزش گاز مبادله شده به‌عنوان بخشی ازارزش ستاندهی فعالیت استخراج نفت خام و گازطبیعی و بخشی از مصرف واسطهی فعالیت شرکت ملی گازایران براورد و منظور گردید.
مقادیر سه قلم عمده‌ی ستاندهی این فعالیت که عبارت از مقدار صادرات نفت خام، مقدار نفت خام خوراک پالایشگاه‌ها و مقدار گاز تحویلی به شرکت ملی گاز ایران است به‌طور مستقیم در قیمت هریک از اقلام مذکور در سال1376 ضرب و ستاندهی آن‌ها به قیمت ثابت محاسبه شده است.
در محاسبات حساب‌های منطقه‌ای فعالیت استخراج نفت خام و گاز طبیعی از زمره فعالیت‌هایی است که فقط در استان‌های فارس، خراسان، لرستان، هرمزگان، قم، کرمانشاه، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، ایلام و نیز در استان تهران به علت استقرار دفاتر مرکزی شرکت ملی نفت ایران صورت می‌گیرد. ستاندهی این فعالیت در استان تهران طبق قواعد تعیین شده، از جمع مصارف واسطه، جبران خدمات کارکنان، مصرف سرمایهی ثابت و سایر مالیات‌های بر تولید محاسبه شده که اطلاعات مورد نیاز نیز به صورت ثبتی از شرکت ملی نفت ایران گرفته شده است. در ضمن فعالیت استخراج نفت خام و گاز طبیعی در فلات قاره و نفت و گاز پارس طبق تعریف در فرامنطقه منظور شده است. اطلاعات مورد نیاز این بخش از صورت‌های مالی و شاخص‌های مقدار تولید به صورت ثبتی از شرکت ملی نفت ایران تأمین میشود.
2 ـ استخراج سایر معادن
ارزش ستانده ومصرف واسطه سایر معادن کشور شامل معادن آهـن، زغالسنگ، روی، مس، طلا، سنگ، شن و ماسه و... با استفاده از نتایج استانی طرح آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری کشور، که هر ساله توسط مرکز آمار ایران صورت می‌گیرد، محاسبه میشود. شایان توضیح است که فعالیت استخراج خاک‌رس چون عموماً توأم و همزمان با فعالیت آجرپزی صورت می‌گیرد، در بخش صنعت منظور شده اسـت
ستاندهی فعالیت استخراج سایر معادن به تفکیک انواع مختلف مواد معدنی تولید شده به‌صورت محاسبهی مستقیم با استفاده از مقادیر هریک از مواد معدنی در سال جاری مورد نظر و قیمت آن‌ها در سال پایه محاسبه شده است.
ت ـ صنعت
فعالیت صنعت یا ساخت شامل تغییر شکل فیزیکی یا شیمیایی مواد به منظور تولید کالاهای جدید در کارگاه‌ها و یا منازل می‌باشد. این بخش، مونتاژ قطعات تشکیلدهندهی محصولات صنعتی و بازیافت مواد زائد را نیز شامل میشود. بخش صنعت گستره‌ی وسیعی از انواع فعالیتهای صنعتی است که انطباق آن در طبقه‌بندی ویرایش سوم و دوم ISIC به شرح جدول زیر می‌باشد:
جدول ب - انطباق طبقه بندی فعالیتهای صنعتی بازنگری سوم ISIC بابازنگری دوم ISIC
|
کد
ISIC
ویرایش سوم
|
شرح فعالیت
|
کد
دورقمی
ISIC
ویرایش دوم
|
شرح فعالیت
|
|
15
16
|
ساخت محصولات غذایی وانواع آشامیدنی‌ها
ساخت محصولات از توتون وتنباکو
|
31
|
صنایع مواد غذایی، آشامیدنی و دخانیات
|
|
17
18
19
|
ساخت منسوجات
ساخت پوشاک، عمل آوردن ورنگ کردن خز
دباغی و پرداخت چرم، ساخت چمدان، کیف دستی، زین،یراق و انواع پاپوش
|
32
|
صنایع نساجی، پوشاک و چر م
|
|
20
3610
|
ساخت چوب ومحصولات چوبی و چوب پنبه به استثنای مبلمان، ساخت کالا از نی و مواد حصیری، ساخت کاغذ ومحصولات کاغذی
مبلمان
|
33
|
صنایع چوب ومحصولات چوبی
|
|
21
22
|
22 ساخت کاغذ ومحصولات کاغذی
انتشار، چاپ وتکثیررسانه‌های ضبط شده
|
34
|
صنایع کاغذ، مقوا، چاپ وانتشار
|
|
23
24
25
3720
|
ساخت کک، فراورده‌های حاصل از تصفیه‌ی نفت وسوخت‌های هستهای
ساخت مواد شیمیایی ومحصولات شیمیایی
ساخت محصولات از لاستیک وپلاستیک
بازیافت ضایعات وخرده‌های غیرفلزی
|
35
|
صنایع شیمیایی، نفت، زغال سنگ، لاستیک وپلاستیک
|
|
26
|
ساخت سایرمحصولات کانی غیرفلزی
|
36
|
صنایع‌محصولات‌کانی‌غیرفلزی بجزنفت‌وزغال‌سنگ
|
|
27
3720
|
ساخت فلزات اساسی
بازیافت ضایعات وخرده‌های فلزی
|
37
|
صنایع فلزات اساسی
|
|
28
29
30
31
32
33
34
35
|
ساخت‌محصولات فلزی
فابریکی‌به‌جزماشین‌آلات‌وتجهیزات
ساخت ماشین آلات وتجهیزات طبقه‌بندی نشده درجای دیگر
ساخت ماشین آلات دفتری، حسابداری ومحاسباتی
ساخت ماشین آلات ودستگاه‌های برقی طبقه‌بندی نشده درجای دیگر
ساخت رادیو،تلویزیون ودستگاه‌ها ووسایل ارتباطی
ساخت ابزارپزشکی، ابزاراپتیکی وابزاردقیق ساعت‌های مچی وانواع دیگر ساعت
ساخت وسایل نقلیهی موتوری، تریلرونیم تریلر
ساخت سایرتجهیزات حمل و نقل
|
38
|
صنایع ماشین‌آلات وتجهیزات و ابزار و محصولات فلزی
|
|
369
|
مصنوعات طبقه‌بندی نشده در جای دیگر
|
39
|
صنایع متفرقه
|
برای دسترسی به اطلاعات فعالیتهای صنعتی این فعالیت‌ها به چهار گروه زیر تقسیم میشوند:
- کارگاه‌های صنعتی دارای مشخصات نام ونشان
- کارگاه‌های صنعتی نظامی و دفاعی
- کارگاه‌های صنعتی پنهان و غیرمشهود
- خانوارهای دارای فعالیت صنعتی
بخش عمده‌ی اطلاعات مورد نیاز فعالیتهای صنعتی با استفاده از نتایج استانی سرشماری از کارگاه‌های صنعتی دارای ده نفر کارکن و بیشتر مورد محاسبه قرار گرفته است .
اطلاعات مربوط به کارگاه‌های صنعتی کمتر از ده نفر کارکن با استفاده از نتایج آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی کمتراز ده نفر کارکن سال 1381محاسبه شده است.
اطلاعات مربوط به کارگاه‌های صنعتی تحت پوشش وزارت دفاع به دلیل محرمانه بودن آن‌ها با استفاده از قانون بودجهی کل کشور محاسبه و به فعالیت مربوط منتسب شده است .
بخشی از فعالیتهای صنعتی به صورت غیرمتشکل و در کارگاه‌های نامشهود صورت می گیرد. از این جهت دسترسی به اطلاعات آن‌ها از طریق مراجعه‌‌ی مستقیم به واحدهای تولید کننده امکان پذیر نمی باشد. این کارگاه‌ها که عمدتا" به تولید مواد غذایی و آشامیدنی و تولید پوشاک اشتغال دارند به دلیل غیرمشهود بودن در سرشماری‌ها فهرست نمی شوند. لذا اطلاعات آن‌ها از طریق عرضه و تقاضای محصولات تولید شده توسط کارگاه‌های مذکور براورد شده است .
برای براورد اطلاعات خانوارهای دارای فعالیت صنعتی از اطلاعات تفصیلی سرشماری عمومی صنعت ومعدن و جداول داده ستانده سال 1380 استفاده شده‌است.
ستاندهی کلیه‌ی فعالیتهای صنعتی با استفاده از شاخص حجم لاسپیرز برای ستاندهی هر یک از فعالیت‌ها در سال مورد نظر از طریق برون‌گیری ارزش ستاندهی فعالیتهای مذکور در سال پایه‌ی 1376 به قیمت ثابت محاسبه شده است.
ث ـ تأمین برق، گاز وآب
1ـ تولید، انتقال و توزیع برق
رشته فعالیت برق شامل تولید برق توسط نیروگاه‌های گازی، آبی، گازوئیلی، سیکل ترکیبی و همچنین انتقال برق از نیروگاه‌هاو توزیع برق توسط شرکت‌های توزیع می‌باشد. مجموعهی فعالیتهای مزبور توسط شرکت‌های برق منطقه‌ای، مدیریت‌های تولید نیروی برق، شرکت توانیر، شرکت‌های توزیع برق وابسته به وزارت نیرو و شرکت‌های خصوصی صورت می‌گیرد. اطلاعات مورد نیاز برای براورد ارزش ستانده ومصرف واسطهی این فعالیت با استفاده از صورت حساب‌ها و تکمیل پرسشنامه بر مبنای اطلاعات تفصیلی شرکت‌های برق منطقه‌ای، مدیریت‌های تولید نیروی برق، شرکت توانیر و شرکت‌های توزیع برق حاصل شده است. بعضی از شرکت‌های برق منطقه‌ای در انجام فعالیتهای مربوط به خود چند استان را زیر پوشش دارند. در چنین مواردی شرکت مزبور در استان محل استقرار خود منظور شده است.
در این فعالیت ستانده به قیمت ثابت به تفکیک انواع مصرف برق به‌صورت برق خانگی، عمومی، تجاری، صنعتی، کشاورزی و سایر با استفاده از اطلاعات مربوط به مقادیر هریک از انواع مصرف برق در سال جاری مورد نظر و قیمت واحد هریک از آن‌ها در سال پایه‌ی 1376 محاسبه شده است.
2ـ پالایش و توزیع گازطبیعی
این فعالیت شامل پالایش گاز در پالایشگاه‌های گاز و توزیع آن بین مصرف‌کنندگان صنعتی، تجاری وخانگی می‌باشد. لازم به توضیح است که استخراج گاز در محدوده‌ی فعالیت استخراج معادن طبقه‌بندی شده و نم‌زدایی و شیرین‌کردن آن در پالایشگاه و توزیع آن بین مصرف‌کنندگان مختلف داخلی وخارجی، به‌صورت توزیع داخلی و صادرات گاز، در فعالیت توزیع گازطبیعی منظور میشود.. چون این فعالیت توسط شرکت‌های گاز استانها، خطوط لوله و پالایشگاه‌های گاز صورت می‌گیرد، لذا اطلاعات لازم برای محاسبهی ارزش ستانده و مصرف واسطه این فعالیت با استفاده از صورت‌های مالی بخش ستادی شرکت ملی گاز ایران، شرکت‌های گاز استانها خطوط لوله و پالایشگاه‌های گاز حاصل شده است. لازم به توضیح است که در برخی سال‌ها بخشی از گاز تولید شده در داخل کشور به خارج صادر شده است که ارزش مالی صادرات مزبور نیز درتولید و توزیع گاز طبیعی همان سال منظور شده است.
شایان توضیح است که علت رشد اندک ارزش افزودهی توزیع گاز طبیعی در سال 1380 عمدتاَ به دلیل مستقل شدن شرکت‌های گاز استانها و پالایشگاه‌ها در سال مزبور است .بدین معنی که فعالیت توزیع و پالایش گاز طبیعی بر عهده‌ی 25 شرکت گاز استان و 5 پالایشگاه قرار داده شده و شرکت ملی گاز ایران نقش ستادی و مدیریتی رابه عهده گرفته است . این امر موجب پیدایش هزینه های اضافی شده است که در مصرف واسطه این فعالیت متجلی شده است .
ستاندهی این فعالیت به قیمت ثابت به تفکیک اقلام عمده‌ی ستانده یعنی فروش گاز و صادرات مایعات گازی با استفاده از مقدار فروش گاز و مقدار صادرات مایعات گازی در سال جاری مورد نظر و قیمت واحد هریک از آن‌ها به‌طور مستقیم محاسبه شده است و ضمناً سایر ستانده‌های این فعالیت با استفاده از شاخص ضمنی حاصل از کل ستاندهی اصلی آن محاسبه شده است.
3ـ جمعآوری، تصفیه و توزیع آب
محدوده‌ی این فعالیت شامل استحصال و تأمین آب‌های سطح‌الارضی و تحت‌الارضی به‌صورت برداشت آب رودخانه‌ها، سدها، چاه‌ها و قنات‌ها واستفاده از آن‌ها در مصرف کشاورزی، صنعتی، خدماتی و خانگی (آب‌شرب خانوار) می‌باشد. علاوه‌برآن تأمین آب توسط کارگاه‌های آب شیرین‌کن در محدوده‌ی این فعالیت قرار دارد. قسمت اعظم فعالیت جمعآوری، تصفیه وتوزیع آب توسط شرکت‌های آب منطقه‌ای، شرکت‌های آب و فاضلاب، شرکت‌های بهره‌برداری آب و شرکت‌های خصوصی، مدیریت و اداره میشود. تأمین وتوزیع آب شرب خانوارهای روستایی کشور نیز توسط شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور هدایت ونظارت می شود. برای محاسبهی ارزش ستانده و مصرف واسطه آب از اطلاعات تفصیلی سازمآن‌های آب منطقه‌ای و شرکت‌های آب و فاضلاب وشرکت‌های بهره‌برداری آب استفاده شده است. علاوه براین درسال 1380 طرح مشترکی با همکاری سازمان‌های آب منطقه‌ای وزارت نیرو تحت عنوان "طرح آمارگیری از چاه‌های آب" اجرا شد که نتایج حاصل ازآن به عنوان اطلاعات پایه برای براورد ارقام مورد نیاز چاه‌های آب در هر یک از سال‌های مورد نظر شد. در ضمن اطلاعات تکمیلی این بخش ازفعالیت آب هرساله از شرکت مدیریت منابع آب اخذ میشود. اطلاعات مورد نیاز چاه‌های آب برای هر استان با استفاده از ارقام محاسبه شده در سطح ملی و به روش کل به جزء محاسبه میشود.
برخی از شرکت‌های آب منطقه‌ای در قالب واحدهای امور آب استان چند استان را زیر پوشش خود دارند. در این حالت فعالیت هر یک از واحدهای امور آب در استان محل استقرار آن‌ها منظور شده و واحد ستادی در استان محل استقرار شرکت آب منطقه‌ای منظور میشود.
تأمین و توزیع آب شرب خانوارهای روستایی را شرکت‌های آب و فاضلاب روستایی به عهده دارند اما به دلیل غیر واقعی بودن اطلاعات ارائه شده توسط شرکت‌های مذکور و همچنین عدم پوشش کامل استانها محاسبه‌های مربوط به فعالیت تصفیه و توزیع آب شرب مناطق روستایی با استفاده از ارقام مصرف خانوارهای روستایی حاصل از طرح "آمارگیری هزینه و درامد خانوارهای روستایی" و اطلاعات گرفته شده از شرکت‌های آب و فاضلاب شهری و نیز براوردهای کارشناسی سازمان جهاد کشاورزی استان انجام میشود.
ستانده به قمیت ثابت در این فعالیت در سه گروه شرکت‌های آب منطقه‌ای، شرکت‌های آب و فاضلاب و سایر فعالیتهای جمعآوری، تصفیه وتوزیع آب محاسبه شده است. ستاندهی شرکت‌های آب منطقه‌ای با استفاده از اطلاعات حجم انواع آب مصرفی به تفکیک آب کشاورزی، آب شرب و آب صنعتی در سال جاری مورد نظر و قیمت واحد هر یک در سال پایه 1376 به‌طور مستقیم محاسبه شده است. ستاندهی شرکت‌های آب و فاضلاب، نیز با استفاده از اطلاعات حجم آب مصرفی در سال جاری مورد نظر و قیمت واحد آب مصرفی در سال پایه به‌طور مستقیم محاسبه شده است.ج ـ ساختمان
همه‌ی فعالیت‌هایی که محصول آن‌ها به‌صورت ثابت و غیرمنقول در اشکال مختلف ساختمان و بنا تجسم می‌یابد فعالیت ساختمان نامیده میشود،اعم از این‌که برای ایجاد بناو ساختمان جدید و یا برای تعمیرات جزئی و اساسی یا تخریب و بازسازی باشد. محدوده‌ی این فعالیت شامل احداث ساختمان‌های مسکونی و سایر ساختمان‌ها است. سایر ساختمان‌ها شامل موارد زیراست:
ساختمان‌های صنعتی، آموزشی، بهداشتی، ورزشی، تجاری و ساختمان‌های زیربنایی از قبیل سد، سیلو، بندر، تونل، پل، جاده، راه‌آهن، فرودگاه، مترو، خط انتقال نیرو و... ضمناً تعمیرات اساسی و جزئی ساختمان‌های موجود نیز در این فعالیت منظور میشود.
باتوجه به این‌که تولید بخش ساختمان به‌عنوان تشکیل سرمایه مورد استفاده قرارمی‌گیرد وتعمیرات جزئی آن، توسط رشته فعالیت‌ها یاخانوارها به مصرف واسطه یا نهایی می‌رسد، یکی از روش‌های محاسبهی ارزش ستاندهی این بخش، محاسبه از روش مصرف است. در این روش برای تعیین تشکیل سرمایه و تعمیرات جزئی در ساختمان توسط رشته فعالیت‌ها ازنتایج طرح‌های آمارگیری مرکز آمار ایران و اطلاعات ثبتی اخذ شده از سازمان‌ها، مؤسسات و شرکت‌ها استفاده شده است و درمواردی که این اطلاعات در دسترس نبود با به‌کارگیری شاخص‌های مختلفی از قبیل متوسط تعمیرات جزئی یک خانوار شهری، هزینه‌های ساختمانی دولت، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در فعالیتهای ساختمانی درنقاط شهری، سطح زیربنای پروانه‌های ساختمانی، هزینهی یک مترمربع ساختمان تکمیل شده در نقاط شهری اطلاعات سال‌های قبل بهنگام شده‌است .
برای محاسبهی تشکیل سرمایه و تعمیرات جزئی ساختمان انجام شده توسط خانوارها از نتایج طرح آمارگیری هزینه و درامد خانوارهای شهری و روستایی مرکز آمار ایران استفاده شده‌است.
محاسبات انجام شده به روش بالا ازطریق جمعآوری اطلاعات مربوط به تشکیل سرمایهی ساختمان توسط بخش‌های نهادی، خانوارها، مؤسسات غیرانتفاعی خصوصی در خدمت خانوارها، دولت، شرکت‌های دولتی و سایر رشته فعالیت‌ها کنترل شد وباتوجه به برابری نسبی مجموع ارزش تشکیل سرمایهی بخش‌های نهادی با نتایج روش مصرف، درستی محاسبات تأیید گردیده است.
از آنجا که اطلاعات مورد نیاز برای انجام محاسبه‌ها در سطح استانها از دقت لازم برخوردار نبوده و به طورکامل نیز در دسترس نمی‌باشد برای رسیدن به اطلاعات مورد نیاز، روش تسهیم اطلاعات در سطح ملی با استفاده از شاخص‌هایی نظیر سهم ایجاد ساختمان از بودجهی عمرانی دولت در استانها، هزینهی یک متر مربع بنا در استانها، به کار گرفته شده است.
ستاندهی رشته فعالیت ساختمان به قیمت ثابت در چهار گروه ساختمان‌های مسکونی، غیرمسکونی، زیربنائی و تعمیرات جزئی به‌طور جداگانه محاسبه شده است. ستاندهی ساختمان‌های مسکونی و غیرمسکونی و تعمیرات جزئی به قیمت جاری در سال مورد نظر با استفاده از تغییرات هزینهی یک متر مربع زیربنای ساختمآن‌های تکمیل شده، شاخص قیمت خدمات ساختمانی و شاخص قیمت مصالح ساختمانی در سال مورد نظر از طریق تعدیل به قیمت ثابت سال1376 محاسبه شده است. در محاسبهی ستاندهی ساختمان‌های زیربنائی به قیمت ثابت علاوه بر شاخص‌های مذکور تغییرات مقدار خطوط راه آهن و قدرت عملی نیروگاه‌ها نیز مورد توجه قرارگرفته است.
چ ـ عمده فروشی، خرده‌فروشی، تعمیر وسایل نقلیه‌ی‌موتوری وکالاهای شخصی و خانگی
محدوده‌ی این رشته فعالیت براساس ویرایش سوم ISIC شامل کلیه‌ی کارگاه‌هایی است که به صورتی نسبت به خرید وفروش کالاها و تعمیرات آن‌ها اقدام می‌کنند. شایان‌ذکراست آن‌گونه تعمیراتی که همراه باساخت است، در این رشته فعالیت منظور نمی‌شود.
برای محاسبهی اطلاعات مورد نیاز فعالیت تعمیر وسایل نقلیهی موتوری و کالاهای شخصی و خانگی از نتایج طرح‌های آمارگیری از کارگاه‌های تعمیر وسایل نقلیهی موتوری و وسایل شخصی و خانگی، آمارگیری از هزینه و درامد خانوارهای شهری و روستایی کشور و آمارگیری از قیمت کالاها و خدمات شهری مرکز آمار ایران استفاده بهعمل آمده‌است.
ارزش ستاندهی فعالیت عمده فروشی و خرده فروشی کالاها باتوجه به میزان مصرف هریک از بخش‌های نهادی از کالاهای کشاورزی، معدنی و صنعتی عرضه شده (ستانده و واردات) وتعیین سهمی ازآن که افزودهی عمده فروشی و خرده‌فروشی به آن تعلق می‌گیرد و اعمال ضرایب افزوده بازرگانی منتج ازنتایج طرح‌های آمارگیری از کارگاه‌های خرید و فروش کالا محاسبه شده است.
مصرف واسطهی فعالیتهای عمده فروشی وخرده‌فروشی و تعمیرات، براساس ساختار هزینه طرح‌های آمارگیری از کارگاه‌های محل خرید و فروش کالا و تعمیرات محاسبه شده‌است.
ستانده به قیمت ثابت عمده فروشی و خرده‌فروشی با استفاده از ستاندهی این فعالیت و شاخص‌های عمده‌ی فروشی و قیمت کالاها و خدمات مصرفی در سال جاری مورد نظر و از طریق روش تعدیل محاسبه شده است.
ستانده به قیمت ثابت فعالیت تعمیرات وسایل نقلیهی موتوری و کالاهای شخصی وخانگی با استفاده از ستاندهی سال جاری هریک از فعالیتهای تعمیراتی و شاخص قیمت تولیدکننده‌ی فعالیتهای مزبور در سال جاری از طریق روش تعدیل محاسبه شده است
ح ـ هتل و رستوران
1 ـ هتل
محدوده‌ی این فعالیت شامل کلیه‌ی هتل‌ها، مسافرخانه‌ها، زائرسراها، پانسیون‌ها و خوابگاه‌های دولتی می‌باشد. اطلاعات مورد نیاز این فعالیت از نتایج طرح‌های آمارگیری از اقامتگاه‌های عمومی ویژهی حساب‌های ملی، طرح‌های هزینه و درامد خانوارهای شهری و روستایی و آمارگیری نمونه‌ای از هتل‌های بزرگ وابسته به سازمان‌ها و نهادهای دولتی واطلاعات دریافت شده از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در رابطه با تعداد تخت، متوسط اشغال تخت و نرخ یک شب اقامت در انواع هتل‌ها و تعداد شاغلان این فعالیت تعدیل شده‌است.
ستاندهی فعالیت هتل‌‌داری با استفاده از ستاندهی سال جاری و شاخص قیمت تولیدکننده‌ی این فعالیت در سال جاری با روش تعدیل به قیمت ثابت محاسبه شده است.
2 ـ رستوران
کلیه‌ی رستوران‌ها، اغذیه‌فروشی‌ها، سالن‌های پذیرایی و محل‌های صرف غذا ونوشیدنی که به فعالیت تهیه و سرو غذا اشتغال دارند در پوشش این فعالیت قرار می‌گیرند. اطلاعات مورد نیاز این فعالیت از نتایج طرح آمارگیری از کارگاه‌های محل صرف غذا و نوشیدنی ویژه حساب‌های ملی و تعدیل آن‌ها با شاخص‌های جمعیت، تعداد کارگاه‌ها، تعداد شاغلان این فعالیت، شاخص قیمت کالاهاو خدمات مصرفی و اطلاعات طرح‌های هزینه و درامد خانوارهای شهری و روستایی تعدیل شده‌است.
ستاندهی فعالیت رستوران با استفاده از ستاندهی سال جاری مورد نظر و شاخص قیمت تولیدکننده‌ی این فعالیت در سال جاری با روش تعدیل به قیمت ثابت محاسبه شده است.
خ ـ حمل ونقل، انبارداری و ارتباطات
این فعالیت از زیربخش‌هایی به شرح زیر تشکیل شده است:
1- حمل و نقل زمینی
محدوده‌ی این زیربخش شامل حمل ونقل جاده‌ای بار و مسافر (درون شهری و برون‌شهری)، حمل ونقل بار و مسافر با راه‌آهن و حمل‌ونقل ازطریق خطوط لوله می‌باشد.
1-1- حمل و نقل با راه‌آهن
اطلاعات مورد نیازاین فعالیت از سالنامه آماری، ترازنامه مالی واطلاعات تفصیلی دریافت شده از شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران، شرکت رجا، شرکت راه‌آهن شرقی بنیاد و سایر اطلاعات تکمیلی تأمین‌شده‌است. در حساب‌های منطقه‌ای با استفاده از درامدهای شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران در هر یک از استان‌های دارای شبکهی راه‌آهن، ستاندهی حمل و نقل با راه‌آهن محاسبه شده است. به دلیل مسائل ویژهی مربوط به حساب نواحی مختلف راه‌آهن، ساختار ارزش ستانده برحسب مصارف واسطه و ارزش افزودهی برای مناطق مختلف مشابه فرض شده است.
ستاندهی حمل و نقل مسافر با راه آهن به قیمت ثابت بااستفاده از متوسط تغییرات نفر کیلومتر مسافر حمل شده به‌وسیله‌ی راه آهن بین سال جاری مورد نظر و سال پایه و اعمال آن به ستاندهی این فعالیت به قیمت جاری از طریق تعدیل محاسبه شده است. ستاندهی حمل و نقل بار با راه آهن به قیمت ثابت با استفاده از متوسط تغییرات تن کیلومتر بار حمل شده به‌وسیله‌ی راه آهن بین سال جاری مورد نظر و سال پایه و اعمال آن به ستاندهی این فعالیت به قیمت جاری از طریق تعدیل محاسبه شده است.
2-1- حمل ونقل جاده‌ای
برای براورد ارزش ستانده ومصرف واسطهی فعالیت حمل‌ونقل جاده‌ای بارو مسافر (درون‌شهری‌وبرون‌شهری) به شرح زیر عمل شده است:
در حمل و نقل جاده‌ای هریک از اجزای حمل و نقل بار و مسافر در محدوده‌های برون شهری و درون شهری جداگانه براورد شده است. در محدوده‌ی برون شهری برای براوردهای اقتصادی مربوط به حمل بار و مسافر (بجز وانت بارها) از نتایج طرح‌های آمارگیری از حمل و نقل زمینی مرکز آمار ایران استفاده شده است. افزون بر این گزارش‌های آماری سازمان حمل و نقل پایانه‌های کشور منبع مکمل در براوردها بوده است. براورد حساب وانت بارها به صورت متمرکز عمل شده است. به این صورت که نتایج براوردهای حاصل از حساب‌های ملی با استفاده از نتایج طرح آمارگیری از حمل و نقل جاده‌ای مرکز آمار ایران در میان استانها سرشکن شده است.
تهیهی حساب حمل و نقل درون‌شهری به طور عمده متکی بر آمار و اطلاعات پایه‌ای بوده که در استان‌های مختلف گردآوری شده است. با استفاده از اطلاعات پایه درباره‌ی تعداد اعضای جامعهی آماری (کارگاه‌ها و وسایل نقلیهی فعال در هر یک از گروه‌ها)، عملکرد جابجایی مسافر و کرایه‌های حمل و نقل، براورد ارزش ستاندهی هر یک از گروه‌ها (تاکسی‌های شهری، مؤسسات اتومبیل کرایه، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌های درون شهری) جداگانه انجام شده است. نتایج طرح‌های آمارگیری از حمل و نقل جاده‌ای مرکز آمار ایران در این بخش نیز به محاسبه‌ها کمک کرده است. اطلاعات مربوط به عملکرد شرکت‌های واحد اتوبوسرانی شهری به صورت متمرکز به وسیله‌ی اتحادیهی اتوبوسرانی‌های شهری کشور به دست آمده است. براورد ارزش ستاندهی حمل و نقل غیر متشکل مسافر (مسافرکش شخصی) نیز با استفاده از نتایج طرح هزینه و درامد خانوار و تعمیم آن در سطح استان به براوردهای مربوط به حمل و نقل درون شهری افزوده شده است. در براوردهای مربوط به حمل و نقل جاده‌ای تفکیک حساب کارگاه‌ها و وسایل نقلیه و محاسبهی ساختار ارزش ستانده و اجزای آن برای هریک از گروه‌ها با استفاده از نتایج کاربردی در حساب‌های ملی براورد و تعمیم داده شده است.
ستاندهی حمل ونقل جاده‌ای درون شهری و برون شهری مسافر به قیمت ثابت بااستفاده از متوسط تغییرات تعداد مسافر جابجا شده درون استانی و برون استانی بین سال جاری مورد نظر و سال پایه و اعمال آن به ستاندهی جاری هر یک به‌طور جداگانه از طریق تعدیل محاسبه شده است .
ستاندهی حمل و نقل جاده‌ای بار به قیمت ثابت با استفاده از متوسط تغییرات مقدار بار حمل شده توسط وسایل نقلیهی جاده‌ای بین سال جاری مورد نظر و سال پایه 1376 و اعمال آن بر ستاندهی جاری این فعالیت از طریق تعدیل ستاندهی جاری محاسبه شده است.
3-1- حمل ونقل از طریق خطوط لوله
محاسبهی ارزش ستانده ومصرف واسطه حمل ونقل از طریق خطوط لوله بااستفاده از اطلاعات ثبتی مدیریت امور انرژی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و شرکت خطوط لوله و مخابرات شرکت ملی پالایش و پخش فراورده های نفتی همراه با اطلاعات تکمیلی از سایر واحدهای وزارت نفت صورت گرفته است. در حساب‌های منطقه‌ای برای تهیهی حساب هر یک از استانها از شاخص تعداد کارکنان استفاده شده است. با استفاده از این شاخص ضریبی برای توزیع عملکرد حساب حمل و نقل از طریق خطوط لوله به دست آمده و ارزش ستانده با ساختاری مشابه از نظر مصرف واسطه و ارزش افزوده و به کارگیری این ضریب برای استان‌های مختلف محاسبه شده است.
ستاندهی حمل و نقل از طریق خطوط لوله به قیمت ثابت با استفاده از متوسط تغییرات مقدار نفت و مقدار فراورده‌های حمل شده توسط خطوط لوله بین سال جاری مورد نظر و سال پایه از طریق تعدیل ستاندهی جاری این فعالیت محاسبه شده است.
2- حمل ونقل آبی
این فعالیت، حمل ونقل بار ومسافر درآب‌های داخلی و ساحلی را در برمی‌گیرد ومتشکل از دو زیربخش است:
- خدمات شرکت‌های عامل یعنی شرکت‌های کشتیرانی
- خدمات شناورهای خصوصی غیر صیادی
برای محاسبهی اطلاعات مورد نیاز این بخش، از تمام شرکت‌های عامل در سال‌های مورد نظر تمام شماری بهعمل آمده است. برای دستیابی به اطلاعات خدمات شناورهای خصوصی‌از نتایج طرح آمارگیری از شناورهای خصوصی و اطلاعات دریافت شده از سازمان مدیریت و برنامه ریزی استانها همراه با شاخص‌های عملکردی سازمان بنادر و کشتیرانی استفاده شده است. در حساب‌های منطقه‌ای بنا به ماهیت ویژهی فعالیت حمل و نقل دریایی، گرد آوری اطلاعات مورد نیاز در استان‌های دارای فعالیت حمل و نقل آبی به طور مستقیم عملی نبوده و ستانده و مصرف واسطهی این فعالیت در هر استان با استفاده از شاخص‌های مناسب و از طریق ستانده و مصرف واسطهی کل کشور و بسته به پوشش جغرافیایی هر شرکت براورد شده است. ارزش ستانده و مصرف واسطهی دفاتر مرکزی شرکت‌های کشتیرانی مستقر در استان تهران با استفاده از صورت‌های مالی این شرکت‌ها محاسبه شده است.
برای محاسبهی ستاندهی حمل و نقل آبی به قیمت ثابت مجموع تغییرات متوسط میزان بار حمل شده توسط کشتیرانی‌های جمهوری اسلامی ایران، ایران و هند، والفجر8 و دریای خزر بین سال جاری مورد نظر و سال پایه به‌عنوان نماگر نشان‌دهنده‌ی تغییرات ستانده در دوره‌ی مورد بحث در نظر گرفته شده و با استفاده از آن ستاندهی سال جاری این فعالیت تعدیل شده است.
3- حمل ونقل هوایی
این فعالیت شامل حمل‌بار و مسافر در داخل و خارج کشور می‌باشد و متشکل از خدمات شرکت‌های عامل حمل‌ونقل هوایی است. اطلاعات مورد نیاز این بخش، به‌طور سالانه از کلیه شرکت‌های هواپیمائی دریافت میشود. فعالیت حمل و نقل هوایی نیز دارای ماهیت ویژه‌ای است که دسترسی به اطلاعات مورد نیاز استانی به طور مستقل عملی نبوده و به همین منظور ستانده و مصرف واسطهی این فعالیت در هر استان با استفاده از شاخص‌های مناسب و از طریق ستانده و مصرف واسطهی کل کشور محاسبه شده است
برای محاسبهی ستانده حمل و نقل هوایی به قیمت ثابت مجموع تغییرات متوسط تعداد مسافران حمل شده به‌وسیله‌ی شرکت‌های هواپیمایی داخلی در پروازهای داخلی، پروازهای خارجی و پرواز حجاج بین سال جاری مورد نظر و سال پایه به‌عنوان نماگر نشان‌دهنده‌ی تغییرات ستانده در دوره‌ی مورد بحث در نظر گرفته شده و با استفاده از این نماگر ستاندهی سال جاری این فعالیت تعدیل شده است.
4- فعالیتهای پشتیبانی وکمکی حمل ونقل، فعالیتهای آژانس های مسافرتی
محدوده‌ی این فعالیت مشتمل است برانبارداری، خدمات پشتیبانی حمل‌ونقل آبی (شامل سازمان بنادر و کشتیرانی، تخلیه و بارگیری دربنادر و...)، خدمات پشتیبانی حمل ونقل هوایی (شامل سازمان هواپیمایی کشوری، شرکت فرودگاه‌های کشور، آژانس هواپیمایی و تور مسافرتی )، خدمات پشتیبانی حمل ونقل زمینی ( شامل توقف‌گاه وسایل نقلیه، باسکول داری، بسته‌بندی به منظور حمل کالا، سازمان حمل و نقل و پایانه‌های کشور و فعالیت پایانه‌های بار و مسافر). برای محاسبهی اطلاعات مورد نیاز فعالیتهای مذکور به شرح زیر عمل می شود :
- انبارداری :این فعالیت مشتمل است بر ارائه‌ی خدمات انبارداری (انبارها و سردخانه‌ها) به عموم که در آن، خدمات انبارها و سردخانه‌های اختصاصی رشته فعالیت‌ها مورد نظر نیسـت.
برای دستیابی به اطلاعات آماری مربوط به این فعالیت ازنتایج حاصل از اجرای "طرح آمارگیری از خدمات انبارداری "، و بیلان عملکرد شرکت ملی انبارهای عمومی وخدمات گمرکی ایران استفاده شده‌است.
ـ خدمات پشتیبانی حمل ونقل آبی: اطلاعات مربوط به فعالیت سازمان بنادرو کشتیرانی از بیلان عملکرد آن در سال‌های مختلف و اقلام مورد نیاز در زمینه‌ی فعالیت مؤسسات تخلیه وبارگیری، نمایندگی‌های خطوط کشتیرانی و... نتایج استانی طرح آمارگیری از فعالیتهای کمکی حمل و نقل آبی به‌دست آمده است .
ـ خدمات پشتیبانی حمل‌ونقل هوایی: اطلاعات مربوط به فعالیت سازمان هواپیمایی کشوری و شرکت فرودگاه‌های کشور از ارقام وصولی از این سازمان و کتاب قانون بودجهی کل کشور واقلام مورد نیاز در زمینه‌ی فعالیت آژانس‌های هواپیمایی و تورهای مسافرتی با استفاده از نتایج طرح‌های آمارگیری‌از " فعالیتهای کمکی حمل ونقل هوایی" و" مؤسسات برگزار کننده‌ی تور" و " کاروان‌های زیارتی وسیاحتی " به تفکیک استان به‌دست آمده است .
ـ خدمات پشتیبانی حمل ونقل جاده‌ای : اطلاعات مربوط به این قسمت با استفاده از نتایج طرح‌های آمارگیری از فعالیتهای پارکینگ داری و باسکول داری و اطلاعات فعالیت پایانه های بار ومسافر از ارقام وصولی سازمان حمل ونقل و پایانه های کشور و همچنین پایانه های مسافر بین شهری به‌دست آمده است .
در این فعالیت مجموع تغییرات متوسط وزن کالاهای تخلیه شده در بنادر بازرگانی و وزن کالاهای بارگیری شده در بنادر بازرگانی بین سال جاری مورد نظر و سال پایه 1376 به‌عنوان نماگر نشان دهندهی تغییرات ستانده بین دو دوره در نظرگرفته شده و با استفاده از این نماگر تغییرات ستانده بین دو دوره و نهایتاً ستانده به قیمت ثابت محاسبه شده‌است.
5- پست ومخابرات
این رشته فعالیت مشتمل برفعالیت‌های شرکت مخابرات ایران، شرکت پست جمهوری اسلامی ایران، شرکت‌های موازی پست، آژانس‌های خصوصی پست و آژانس‌های خصوصی مخابرات است. این فعالیت‌ها با استفاده از بیلان عملکرد شرکت‌های پست و مخابرات دولتی از شرکت‌های مخابرات استانها و نتایج طرح‌های آمارگیری از دفاتر خصوصی پستی و مخابراتی کافی نت ها، شرکت‌های ISP و مراکزخدمات تلفن همراه کشور به‌دست آمده است. اطلاعات مورد نیاز فعالیتهای پیک غیر از پست ملی و آژانس‌های خصوصی مخابرات، از واحدهای فعال در سطح استان جمعآوری میشود.
در این رشته فعالیت ستاندهی پست و ستاندهی مخابرات به‌طور جداگانه به قیمت ثابت محاسبه شده است ستاندهی فعالیت پست به قیمت ثابت با استفاده از مجموع متوسط تغییرات تعداد مرسولات پستی ارسال شده به مقصد داخلی کشور و تعداد مرسولات پستی ارسال شده به مقصد خارج از کشور و از انواع خدمات پستی بین سال جاری موردنظر و سال پایه 1376 به‌عنوان نماگر تغییرات ستانده بین دو دوره از طریق تعدیل ستاندهی سال جاری محاسبه شده‌است.
ستاندهی فعالیت مخابرات به قیمت ثابت با روش مشابه با فعالیت پست و با استفاده از تغییرات تعداد پالس‌های تلفن به‌عنوان نماینده‌ی تغییرات ستانده به قیمت جاری در این فعالیت محاسبه میشود.
د ـ واسطه‌گری‌های مالی
این رده شامل رشته فعالیتهای بانک، بیمه، فعالیتهای جنبی و سایر واسطه‌گری‌های مالی می‌باشد. پوشش فعالیتی و منابع تأمین اطلاعات برای محاسبهی ارزش‌افزوده بخش واسطه‌گری‌های مالی به شرح زیر است:
1ـ بانک
این فعالیت، بانک مرکزی، بانک‌های تجاری و تخصصی و مؤسسات مالی و اعتباری کشور را در برمی‌گیرد. اطلاعات تفصیلی مورد نیاز در قالب پرسشنامه تنظیم شده به صورت تمام شماری از ادارات مرکزی کلیه‌ی بانک‌ها و مؤسسات مالی کشور دریافت میشود.
ستاندهی این فعالیت که در سیستم حساب‌های ملی سال 1993 سازمان ملل "خدمات واسطه‌گری‌های مالی اندازه‌گیری شده به روش غیرمستقیم" یا FISIM نامیده میشود، از حاصل تفریق کل درامد دارایی دریافتی توسط واسطه‌های مالی که عمدتاً بهره یا سود دریافتی می‌باشد و کل بهره‌ی پرداختی آن‌هابه دسـت می‌آید . البته شایان ذکراسـت که در محاسبهی ستانده این خدمات نباید ارزش درامد دارایی دریافتی از وجوه حاصل از سرمایه‌گذاری سرمایه‌های متعلق به واسطه‌های مالی به‌حساب آورده شود. زیرا این نوع درامدهااز فعالیت واسطه‌گری مالی به‌دست نمی‌آید.
ذکراین نکته ضروری است که SNA سال 1993 برای محاسبهی ستاندهی بانک‌های مرکزی دو روش مختلف پیشنهادمی‌کند:
الف ـ محاسبهی ستاندهی این بانک‌ها مشابه بانک‌های تجاری و تخصصی
ب ـ محاسبهی ستاندهی آن‌ها مشابه ستاندهی دولت یعنی از طریق حاصل جمع هزینه‌های تولید (ستانده غیربازاری). در تهیهی حساب‌های ملی ایران ستاندهی بانک مرکزی مشابه ستاندهی سایر بانک‌ها محاسبه شده‌است.
بنا به ماهیت ویژهی این فعالیت، ارزش ستانده و مصرف واسطهی این فعالیت در سطح کل کشور محاسبه شده سپس بر اساس شاخص‌هایی بین استانها تسهیم میشود.
ستاندهی واسطه‌گری‌های مالی باید به یکی از روش‌های پیشنهادی سیستم جدید حساب‌های ملی، بین مصرف‌کنندگان این خدمات به صورت مصرف واسطه و مصرف نهایی توزیع شود.
2- سایر واسطه‌گری‌های مالی‌و فعالیتهای جنبی آن‌ها
سایر واسطه‌گری‌های مالی‌و فعالیتهای جنبی آن‌ها شامل خدماتی است که در ارتباط نزدیک با واسطه‌گری‌های مالی‌می‌باشند. این بخش در ایران شامل فعالیت صندوق‌های قرض‌الحسنه، سازمان‌بورس اوراق بهادار،کارگزاران بورس، شرکت‌های سرمایه‌گذاری، پست‌بانک وشرکت‌های اجاره داری مالی (لیزینگ) و ...می‌باشد.اطلاعات مورد نیاز محاسبهی ارزش افزوده این فعالیت‌ها غیر از صندوق‌های قرض‌الحسنه از طریق پرسشنامه و با مراجعه به تمامی واحدهای دارای فعالیتهای مذکور دریافت میشود.
ارزش افزودهی صندوق‌های قرض‌الحسنه با استفاده از نتایـج آمارگیری از صندوق‌های قرض‌الحسنه در استان‌های کشور و سایر اطلاعات موجود محاسبه شده‌است.
3- بیمه
رشته فعالیت بیمه شامل بیمه‌های زندگی وغیرزندگی (بیمه حوادث، آتش سوزی، وسایل نقلیهی موتوری و...) بوده و در ایران توسط شرکت بیمهی مرکزی و سایر شرکت‌های بیمه انجام میشود. شایان ذکراست که فعالیت نمایندگی‌های بیمه، دلالان و کارگزاران بیمه مطابق ISIC,REV.3 در فعالیتهای جنبی واسطه‌گری‌های مالی طبقه‌بندی شده است، لیکن به دلیل سهم کم ارزش ستاندهی این فعالیت‌ها در کل واسطه‌گری‌های مالی، ارزش ستانده، مصرف واسطه و ارزش افزوده این فعالیت‌ها در بخش بیمه منظور میشود.
اطلاعات مورد نیاز جهت محاسبهی ارزش افزوده فعالیت شرکت‌های بیمه به‌صورت تمام شماری و با استفاده از پرسشنامه‌های تنظیم شده برای این منظور با مراجعه به تمامی شرکت‌های بیمه دولتی وخصوصی اخذ میشود. ارزش ستاندهی نمایندگی‌ها و واسطه‌های بیمه با استفاده از کارمزد پرداختی هر یک از شرکت‌های بیمه به نمایندگی‌های آن محاسبه شده و بالاخره مصرف واسطه نمایندگی‌های بیمه از طریق جمعآوری اطلاعات مربوط به هزینهی آن‌ها به صورت نمونه و استفاده از نسبت مصرف واسطه به ستانده نمایندگی‌ها حاصل میشود.
دستیابی به اطلاعات مورد نیاز برای محاسبهی ارزش افزودهی فعالیت بیمه در استان به علت ماهیت ویژهی این فعالیت، به طور کامل امکان‌پذیر نیست. لذا ستانده و مصرف واسطهی فعالیت بیمه در استانها طبق توصیه‌های بین‌المللی با استفاده از اطلاعات کل کشور و شاخص‌های مناسب استانی محاسبه میشود. شایان ذکر است بیمهی مرکزی ایران به علت استقرار در استان تهران و همچنین صادرات و واردات بیمه، به حساب استان تهران منظور میشود.
محاسبه ستانده بیمه در SNA 93 دارای فرمول خاصی است و پس از محاسبه آن باید به عنوان مصرف واسطه رشته‌فعالیت‌های مختلف بین آن‌ها توزیع شود.
محاسبات ستانده به قیمت ثابت برای هریک از فعالیتهای بانک، بیمه و سایر واسطه‌گری‌های مالی به‌طور جداگانه با استفاده از شاخص قیمت تولیدکننده و ستاندهی هریک در سال جاری مورد نظر و از روش تعدیل ستانده محاسبه شده‌است.
ذ ـ خدمات مستغلات، کرایه وکسب وکار
این رده شامل فعالیتهای مستغلات، کرایه وخدمات کسب و کار می‌باشد. پوشش ومنابع اطلاعاتی برای براورد ارزش افزودهی این فعالیت‌ها به شرح زیر می باشد:
1ـ خدمات مستغلات
پوشش فعالیتی این خدمات شامل موارد زیر است:
ـ خدمات واحدهای مسکونی اجاری
ـ خدمات واحدهای مسکونی شخصی (اجاره احتسابی واحدهای مسکونی ملکی تحت تصرف مالک)
ـ خدمات واحدهای غیرمسکونی اجاری
ـ خدمات آژانس‌ها و دلالان معاملات املاک
ستانده ومصرف واسطهی خدمات واحدهای مسکونی اجاری و واحدهای مسکونی شخصی (اجاره‌ی واقعی واحتسابی)، با استفاده از نتایج طرح آمارگیری از هزینه و درامد خانوار محاسبه میشود و از طریق کل به جزء با استفاده از شاخص‌های لازم در استانها محاسبه میشود
ستانده ومصرف واسطه خدمات واحدهای غیرمسکونی اجاری از طریق مصرف این نوع خدمات توسط رشته فعالیتهای مختلف محاسبه میشود.
اطلاعات مورد نیاز برای محاسبهی ارزش افزوده خدمات آژانس‌های معاملات املاک و بنگاه‌های معالات ملکی با استفاده از نتایج "طرح آمارگیری ازقیمت واجاره‌‌ی مسکن شهرهای منتخب" ، طرح آمارگیری از بنگاه‌های معاملات ملکی و طرح آمارگیری از هزینه و درآمد خانوار محاسبه و با از استفاده از شاخص‌های مناسب به استانها تخصیص داده میشود. ستاندهی عمده‌ی این فعالیت، دریافتی بابت ارائه‌ی خدمات آن‌هاست که معمولا درصدی از ارزش زمین یا ساختمان مورد معامله ویا درصدی از اجاره بهای مورد توافق است.
در این فعالیت ستانده به قیمت ثابت خدمات واحدهای مسکونی اجاره‌ای، خدمات واحدهای غیرمسکونی اجاری و خدمات واحدهای مسکونی شخصی به‌طور جداگانه با استفاده از شاخص قیمت تولیدکننده‌ی هر یک از فعالیتهای مذکور در سال جاری مورد نظر ستانده به قیمت جاری آن‌ها و با استفاده از روش تعدیل محاسبه میشود. برای محاسبهی ستانده به قیمت ثابت فعالیت آژانس‌ها و دلالان معاملات املاک ستانده به قیمت جاری این فعالیت با استفاده از شاخص ضمنی حاصل از کل ستاندهی فعالیت تولید ساختمان از روش تعدیل به قیمت ثابت برگردانده شده‌است.
2 ـ خدمات کرایه و کسب و کار
خدمات کرایه و کسب و کار براساس ویرایش سوم ISIC دامنه‌ی وسیع و گوناگونی از فعالیت‌ها از جمله کرایه‌ی ماشین‌آلات و تجهیزات و کالاهای شخصی وخانگی، رایانه و فعالیتهای مربوط به آن، تحقیق و توسعه، فعالیتهای حقوقی وحسابداری، فعالیتهای معماری و مهندسی، تبلیغات، نظافت ساختمان‌ها، عکاسی، بسته‌بندی، نمایشگاه و امثال آن را شامل میشود.
اطلاعات مورد نیاز فعالیتهای بالا از طریق آمارگیری نمونه‌ای تحت عنوان "آمارگیری از خدمات کسب وکار ویژهی حساب‌های ملی" به تفکیک استانها در سال‌های مختلف اخذ میشود.
فعالیتهای کسب و کار وابسته به سازمان‌های دولتی که عمدتاً از فعالیتهای تحقیق و توسعه تشکیل یافته است، در قالب این طرح گنجانده نشده است. لذا اطلاعات مورد نیاز محاسبهی ارزش افزوده این فعالیت‌ها با استفاده از ارقام قطعی بودجه محاسبه میشود.
شایان یادآوری است که تغییرات عمده‌ی ویرایش سوم ISIC که چارچوب محاسبات سال‌های 1373 به‌بعداست، نسبت به ویرایش دوم ISIC که مبنای محاسبات سال‌های 1370 الی 1372 است به شرح زیر می‌باشد:
ـ کرایه‌ی تجهیزات حمل‌ونقل بدون اپراتور ازبخش حمل‌ونقل به این بخش منتقل میشود
ـ کرایه‌ی کالاهای شخصی و خانگی از بخش خرده‌فروشی به این بخش منتقل میشود
ـ تحقیق و توسعه در ویرایش جدید، در خدمات کسب و کار طبقه‌بندی میشود
ـ خبرگزاری‌ها و آژانس‌های خبری از خدمات کسب وکار خارج میشود
ـ فعالیتهای مربوط به عکاسی به فعالیتهای این بخش اضافه میشود
ـ فعالیتهای مربوط به نظافت ساختمان به فعالیتهای این بخش اضافه میشود
برای محاسبهی ستانده به قیمت ثابت در فعالیتهای مختلف خدمات کرایه و کسب و کار از شاخص قیمت تولیدکننده‌ی هر یک از فعالیت‌ها در سال جاری موردنظر استفاده میشود. بدین ترتیب با استفاده از روش تعدیل، ستانده به قیمت جاری هر یک از فعالیتهای خدمات کسب و کار به‌طور جداگانه با استفاده از شاخص قیمت مربوط به آن فعالیت به قیمت ثابت محاسبه میشود.
ر ـ ادار‌ه‌ی‌امور عمومی، دفاع و تأمین اجتماعی
این رده از فعالیتهای زیر تشکیل میشود:
1ـ امورعمومی شامل کلیه‌ی وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی می‌باشد که مجری سیاست‌ها وخط مشی‌های کلی دولت بوده و امورجاری دولت راانجام می‌دهند.
قابل توضیح است که شرکت‌های وابسته به دولت در دامنه‌ی شمول اداره‌ی امور عمومی قرار نمی‌گیرند.لیکن آن دسته از شرکت‌های دولتی که تحت کنترل دولت بوده و هزینه‌های جاری آن‌ها عمدتاً توسط دولت تأمین مالی میشود از موارد شمول شرکت‌های دولتی خارج و به بخش اداره‌ی امور عمومی اضافه شده‌است.
2 ـ خدمات شهری شامل شهرداری‌ها و خدمات وابسته به آن می‌باشد.
3 ـ فعالیتهای دفاعی شامل نیروهای ارتش جمهوری اسلامی ایران، سپاه پاسداران و سازمان بسیج است که وظیفه‌ی دفاع از کشور را به عهده دارند.
4 ـ فعالیتهای انتظامی و امنیت عمومی شامل سازمان‌هایی می‌باشد که وظیفه‌ی برقراری نظم وامنیت کشور را به عهده دارند.
5 ـ تأمین اجتماعی شامل سازمان تأمین‌اجتماعی، سازمان خدمات درمانی، سازمان بازنشستگی کشور وصندوق‌های بازنشستگی است که امور مربوط به تأمین مالی و اداره‌ی برنامه‌های تأمین اجتماعی اجباری را در سراسر کشور عهده داراست.
اطلاعات مورد نیاز فعالیتهای مشروحه فوق‌الذکر به شرح زیر حاصل میشود:
ـ در فعالیتهای امور عمومی، امور انتظامی و امور دفاعی ارقام قانون بودجهی کل کشور از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور و عملکرد دستگاه‌های دولتی به‌صورت فایل‌های متعدد کامپیوتری از خزانه‌داری‌کل دریافت و کلیه ارقام اعتبارات هزینهای و تملک دارائی بررسی شده هریک از فعالیتهای دولتی به تفکیک ISIC مشخص میشود. از طرف دیگر نیز نوع هزینه از نظر فصل‌های مختلف ( تا سال 1381 به‌صورت 20 فصل و از سال 1381 به بعد به‌صورت 7 فصل) در اعتبارات هزینهای و تملک دارائی به‌طور جداگانه مشخص میشود و با استفاده از اطلاعات تفصیلی ارسالی از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استانها به اجزای تفصیلی ستانده غیربازاری تفکیک میشود. محاسبات مزبور در تفصیلی‌ترین حالت به‌صورت جامع انجام میشود به‌طوری که از محاسبات فوق، جبران خدمات کارکنان، مصرف واسطه، ستانده، ارزش افزوده، فروش‌های دولت و مصرف نهائی به‌تفکیک فعالیتهای دولتی حاصل میشود.
درضمن اطلاعات مربوط به رشته فعالیت تحقیق وتوسعه که توسط واحدهای دولتی انجام میشود مطابق توصیه‌ی سیستم حساب‌های ملی سال 1993، از این فعالیت‌هاجدا شده به بخش خدمات کسب و کار که فعالیت تحقیق و توسعه را دربرمی‌گیرد اضافه شده است.
- در فعالیت خدمات شهری، جمعآوری اطلاعات از طریق بیلان درامد و هزینهی شهرداری‌های موجود در هر استان به صورت تمام‌شماری صورت گرفته و با تطبیق هزینه‌های مندرج ر بیلان‌ها با مواد 20 گانه، اقلام مورد نیاز مربوط به این فعالیت محاسبه میشود. لازم به ذکر است که بیلان شهرداری‌ها از سال 1381 به بعد نیز بر اساس مواد بیست گانه تهیه میشود.
ـ اطلاعات مورد نیاز فعالیت تأمین‌اجتماعی براساس ارقام قطعی عملکرد سازمان تامین‌اجتماعی به تفکیک استان‌های کشور، سازمان خدمات درمانی و سازمان بازنشستگی کشور دریافت و پس از پالایش هزینه‌های سرمایهای و انتقالی از هزینه‌های جاری محاسبه میشود.
برای محاسبهی ستانده به قیمت ثابت این رشته فعالیت‌ها هر یک از اقلام هزینه در هر یک از فعالیتهای امور عمومی، دفاع و تأمین اجتماعی به‌طور جداگانه به قیمت ثابت محاسبه شده و از جمع آن‌ها ستاندهی این فعالیت‌ها به قیمت ثابت حاصل میشود.
شایان ذکر است که روش محاسبهی ستانده به قیمت ثابت در سایر خدمات دولتی نظیر آموزش دولتی، بهداشت و مددکاری اجتماعی دولتی، خدمات تفریحی، فرهنگی و ورزشی و خدمات مذهبی و سیاسی مشابه خدمات امور عمومی، دفاع و تأمین اجتماعی می‌باشد.
مراحل محاسبه طرح جامع فعالیتهای دولت
طبق تعریف سیستم حساب‌های ملی سازمان ملل، واحدهای دولتی نوع منحصر به‌فرد موجودیت حقوقی هستند که از طریق فرایند سیاسی ایجاد میشوند ودارای اختیار قانونگذاری، قضایی یا اجرایی برای سایر واحدهای نهادی در یک منطقه مشخص می‌باشند. وظیفه اصلی دولت به‌عنوان یک واحد نهادی، مسئولیت فراهم‌کردن کالاها وخدمات برای جامعه به طور کلی و برای خانوارها به طور فردی از طریق اخذ مالیات و کسب سایر درامدهاو نیز توزیع مجدد درامد وثروت است. در جریان فعالیتهای اقتصادی، دولت دارای دو نقش تولیدکننده و مصرف‌کننده است. به‌عبارت دیگر دولت تولیدکننده‌ای است که بخش اعظم تولیداتش را خود مصرف می‌کند. البته وظیفه‌ی فراهم‌کردن کالاها و خدمات برای جامعه، تولید این نوع کالاها وخدمات را توسط واحدهای دولتی ایجاب نمی‌کند میزان اشتغال دولت به تولید کالاها وخدمات به‌جای خرید آن‌ها از تولیدکنندگان بازاری، یک انتخاب سیاسی است.از آنجا که واحدهای دولتی تولیدکنندگان غیربازاری هستند، ستاندهی حاصل از فعالیت آن‌ها، ستاندهی غیربازاری می‌باش
به طورکلی، دولت در موارد زیر اقدام به تولید کالاها وخدمات می‌کند:
الف ـ خدماتی که هزینهی تولید آن‌ها بسیار زیاد است ویا خدماتی که تشخیص میزان مصرف آن‌ها توسط مصرف‌کنندگان میسر نیست و در نتیجه امکان دریافت حق‌الزحمه‌ای معادل خدمات ارائه شده وجود ندارد. دراین‌گونه موارد ساز و کار بازار عمل نمی‌کند. چنین خدماتی باید توسط دولت تولید شده و از طریق منابعی غیراز فروش خدمات، تأمین مالی شود.
ب ـ کالاها و خدماتی که‌امکان دریافت بهای آن‌ها از مصرف‌کنندگان وجود دارد لیکن به دلیل اعمال سیاست‌های اقتصادی یا اجتماعی، این نوع کالاها و خدمات به‌طور رایگان یا به قیمتی که از نظر اقتصادی معنی‌دار نیست به مصرف‌کنندگان ارائه میشود مانند خدمات آموزشی یا بهداشتی.
بدین‌ترتیب، محاسبهی ستاندهی فعالیتهای دولتی از طریق قیمت‌های بازار منطقی نبوده و از حاصل جمع هزینه‌های آن حاصل میشود که در این‌صورت مازاد عملیاتی این فعالیت‌ها صفر خواهد بود. اقلام هزینه‌های دولت که ستانده آن راتشکیل می‌دهند عبارتند از:
ـ مصارف واسطه
ـ جبران خدمات کارکنان
ـ مصرف سرمایهی ثابت
ـ سایر مالیات‌های بر تولید
با وجود این‌که دولت ممکن‌است به تولید کالاهاو خدمات بازاری که حاصل فعالیت ثانوی آن است نیز اقدام نماید و بابت فروش آن‌ها دریافتی‌هایی داشته باشد، مانند فروش نشریات در بعضی سازمان‌های دولتی، حتی در این‌صورت نیز ستاندهی کل که شامل ستاندهی بازاری و غیربازاری است از طریق جمع هزینه‌های تولید محاسبه‌می‌شود.
عمده‌ی‌ترین منبع اطلاعاتی موجود برای تنظیم حساب‌های ملی بخش دولت، قوانین بودجهی سنواتی می‌باشد. لیکن تعاریف، مفاهیم و طبقه‌بندی‌های موجوددر آن کاملا هماهنگی‌های لازم با مفاهیم وطبقه‌بندی‌های به‌کار رفته در سیستم حساب‌های ملی را دارا نمی باشد. البته از سال 1380 با پیاده شدن سیستم GFS بر قانون بودجهی دولت ارتباط و هماهنگی بیشتری با نظام حساب‌های ملی برقرار شد با این وجود بمنظور دستیابی به اقلام مورد نیاز حساب‌های ملی در بخش دولت، لازم است بین نظام مالی بودجهی عمومی دولت و سیستم حساب‌های ملی (93 SNA )، سازگاری‌های لازم صورت گیرد. تا برای محاسبهی ستانده، مصرف واسطه، ارزش افزوده، جبران خدمات مالیات‌ها، یارانه‌ها و مصرف نهایی دولت (برای محاسبهی GDP از روش هزینه) قابل استفاده شود.
برای تبدیل اقلام هزینهی بودجهی دولت به اجزای تشکیلدهندهی ستاندهی فعالیتهای دولتی، محاسبات مورد نظر در 4 مرحله زیر انجام میشود:
مرحلهی اول ـ کدگذاری کلیه‌ی اقلام هزینه و فروش مربوط به فعالیتهای دولت، براساس طبقه‌بندی بین‌المللی فعالیتهای اقتصادی (ISIC, REV.3)
مرحلهی دوم ـ تفکیک هفت فصل هزینه‌های جاری‌دولت
مرحلهی سوم ـ تفکیک هفت فصل هزینه‌های تملک دارایی‌های سرمایهای دولت
مرحلهی چهارم ـ تبدیل اقلام هزینه‌های هفت فصل به مصارف واسطه، انتقالات، جبران خدمات کارکنان و مصرف سرمایهی ثابت و نهایتاً محاسبهی ستانده و ارزش افزودهی فعالیتهای دولتی
اطلاعات مندرج در قانون بودجهی کل کشور و عملکرد خزانه‌داری‌کل که مراحل مختلف محاسبات فوق براساس آن‌ها انجام میشود عبارتند از:
1ـ اعتبارات دستگاه‌ها و ردیف‌ها بر حسب برنامه:این قسمت شامل اطلاعات مربوط به اعتبارات پرداختی دولت به تفکیک اعتبارات هزینهای وتملک دارایی‌های سرمایهای تخصیص داده شده از محل درامد عمومی و اعتبارات تخصیص داده شده از محل درامد اختصاصی برای هر دستگاه و ردیف می‌باشد.
2 ـ اعتبارات ردیف‌های متفرقه:این قسمت شامل هزینه‌های متفرقه (کـد 5) به صورت ردیف‌های بودجه‌ای است که دستگاه اجرایی آن تا حدی نامشخص می‌باشد. همچنین شامل کد 6 تحت عنوان کارمزد و سود تضمین شده وام‌ها و کد 7 تحت عنوان باز پرداخت وام‌ها و پرداخت دیون و پیش پرداخت‌ها می‌باشد.
3 - اعتبارات هزینهای دستگاه‌های اجرایی در استانها: این قسمت حاوی اطلاعات مربوط به اعتبارات هزینهای استانها می‌باشد.
4 ـ اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایهای استانها: این قسمت شامل اطلاعات مربوط به اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایهای استانها می‌باشد.
مراحل مختلف محاسبهی ارزش افزوده فعالیتهای دولتی به‌طور مختصر ذیلاً توضیح داده میشود:
در مرحلهی اول، ماهیت اقلام مندرج در قسمت‌های مورد استفاده از فایل‌های عملکرد خزانه‌داری‌کل که در بالا بیان شد مورد بررسی قرار گرفته فعالیت و زارتخانه‌هاو سازمان‌های دولتی دریافت‌کننده‌‌ی اعتبار بر اساس (ISIC, REV.3) تعیین و کد چهاررقمی آن مشخص میشود. در قسمت درامدهای دولت نیز فروش‌های دولت تعیین و به کدهای چهاررقمی ISIC تخصیص داده میشود. اطلاعات مورد نیاز حساب‌های ملی در رشته فعالیتهای زیر از محاسبات فوق حاصل میشود.
ـ امور عمومی
ـ امور دفاعی
ـ امور انتظامی
-آموزش ابتدايي
ـ آموزش متوسطهی عمومی
ـ آموزش متوسطهی فنی و حرفه‌ای
ـ آموزش بزرگسالان
ـ آموزش عالی
ـ تحقیق و توسعه
ـ بهداشت و درمان
ـ دامپزشکی
ـ مددکاری اجتماعی
ـ سازمان هواپیمایی کشور
ـ خدمات فرهنگی، ورزشی وتفریحی
شایان ذکر است شرکت‌هاو سازمان‌هایی نظیر شرکت پست ومخابرات، سازمان ایرانگردی و جهانگردی که صرفاً از بودجه تملک دارایی‌های سرمایهای دولت استفاده می‌کنند در رشته فعالیت‌ها طبقه‌بندی شده وبودجه‌ی تملک دارایی‌های سرمایهای تخصیص داده شده به آن‌ها به عنوان انتقالات سرمایه تلقی میشود.
در مرحلهی دوم، ابتدا باید کلیه‌ی اقلام هزینه مورد بررسی قرار گرفته و به‌صورت زیر طبقه‌بندی شوند:
1ـ ردیف‌های هزینهای که مشخصاً به یکی از فصول هفت‌گانه منتسب میشوند
2ـ ردیف‌های هزینهای که با توجه به عنوان آن‌ها، انتقالات محسوب میشوند. این هزینه‌ها نیز قابل انتساب به یکی از فصول هفت‌گانه می‌باشند.
3ـ ردیف‌های هزینهای که‌اطلاعات تفصیلی آن به تفکیک هفت فصل در قانون بودجهی کشور وجود دارد.
4ـ ردیف‌های هزینهای که هیچ‌گونه اطلاعی در مورد تفکیک آن‌ها وجود ندارد.
در این مرحله، لازم است کلیه‌ی اقلام هزینه به یکی از فصول هفت‌گانه هزینه‌های دولت منتسب شود... فصول هفت‌گانه به تفکیک اعتبارات هزینهای و تملک دارایی‌های سرمایهای به شرح زیر می‌باشند.
هفت فصل اعتبارات هزینهای
فصل اول ـ جبران خدمات کارکنان
فصل دوم ـ استفاده از کالاو خدمات
فصل سوم ـ هزینه‌های اموال ودارایی
فصل چهارم ـ یارانه
فصل پنجم ـ کمک‌های بلاعوض
فصل ششم ـ رفاه اجتماعی
فصل هفتم ـ سایر هزینه ها
هفت فصل اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه اي
فصل اول ـ ساختمان و مستحدثات
فصل دوم ـ ماشین‌آلات وتجهیزات
فصل سوم ـ سایر دارایی‌های ثابت
فصل چهارم ـ تغییر در موجودی انبار
فصل پنجم ـ اقلام گران‌بها
فصل ششم ـ زمین
فصل هفتم ـ سایر دارایی‌های تولید نشده
در مرحلهی سوم، کل اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایهای یعنی اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایهای از محل درامد عمومی و طرح‌های تملک دارایی‌های سرمایهای استانی، به فصول هفت گانه تفکیک میشود.
بدین‌ترتیب کلیه‌ی اعتبارات هزینهای و تملک دارایی‌های سرمایهای تخصیص داده شده به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی از یک طرف، به تفکیک فعالیتهای کد چهار رقمی (ISIC, REV.3) و از طرف دیگر، به تفکیک هفت فصل مشخص میشود.
در مرحلهی چهارم، اقلام هزینهی تفکیک شده به هفت فصل با استفاده از ضرائبی که در اثر مطالعات کارشناسی حاصل میشود به تفکیک جبران خدمات کارکنان، مصارف واسطه و تشکیل سرمایهی ثابت ساختمان و ماشین‌آلات محاسبه میشوند.مصرف سرمایهی ثابت ساختمان و ماشین‌آلات به‌طور جداگانه به نسبت موجودی ساختمان و موجودی ماشین‌آلات به هریک از رشته فعالیت‌ها تخصیص داده میشود.بدین‌ترتیب، ستانده، مصرف واسطه و ارزش افزوده فعالیتهای دولتی، فروش‌ها و مصرف نهائی فعالیتهای دولتی بدست می‌آید.
ز- آموزش
این رده شامل فعالیتهای آموزش ابتدایی، راهنمایی تحصیلی متوسطهی عمومی، متوسطهی فنی وحرفه‌ای، آموزش عالی، حوزه‌های علمیه و مدارس علوم دینی و آموزش بزرگسالان و سایر است
1ـ آموزش ابتدایی
فعالیت آموزش ابتدایی شامل خدمات آموزش عمومی مدارس در مقطع ابتدایی می‌باشد. همچنین کودکستان‌ها، آمادگی‌ها یا بخش‌های خاصی که وابسته به مدارس ابتدایی هستند، نیز در پوشش این فعالیت قرارمی‌گیرند. ارائه‌ی آموزش ویژه به کودکان استثنایی در مقطع ابتدایی نیز دراین طبقه قرارمی‌گیرد. محاسبه‌های مربوط به این بخش به طور کلی در دو بخش دولتی و خصوصی محاسبه و نشان داده میشود.
اطلاعات مورد نیاز آموزش ابتدایی دولتی با استفاده از ارقام کتاب قانون بودجهی کل کشور و در قالب فعالیتهای دولتی مذکور در بند " ر" و همچنین نسبت‌های ساختار هزینهی اخذ شده از عملکرد بودجهی وزارت آموزش و پرورش جداسازی هفت فصل و ریز هزینه‌ها محاسبه میشود. اطلاعات مورد نیاز آموزش ابتدایی خصوصی شامل تعداد دانش آموزان، تعداد آموزشگاه‌های کشور و شهریه‌‌ی مصوب مدارس غیرانتفاعی از اطلاعات وزارت آموزش و پرورش و ساختار هزینهی حاصل از نتایج طرح‌های آمارگیری موردی از مدارس غیرانتفاعی در استانها استفاده میشود .
2 ـ آموزش متوسطه
ی عمومی و متوسطهی فنی و حرفه‌ای
این فعالیت شامل دورههای آموزش عمومی درسطح متوسطه وآموزش‌های فنی وحرفه‌ای پایین‌تراز سطح دانشگاه نظیر: مدارس راهنمایی، دبیرستان‌ها، هنرستان‌ها، هنرستان‌های موسیقی و مراکز پیش دانشگاهی می‌باشد. برنامه‌های آموزشی این دوره، دانش‌آموزان را برای آموزشهای نظری، فنی و حرفه‌ای برای دانشگاه آماده می سازد. ارائه‌ی خدمات آموزشی ویژهی دانش آموزان استثنایی در مقطع متوسطه نیز دراین فعالیت قرارمی‌گیرد. این فعالیت نیز به دو جامعهی دولتی و خصوصی تقسیم میشود.
اطلاعات مورد نیاز این فعالیت نیز مشابه آموزش ابتدایی به دو طریق از عملکرد خزانه‌داری‌کل و نتایج طرح‌های آمارگیری نمونه ای از مدارس غیرانتفاعی در استانها و اطلاعات ثبتی وزارت آموزش و پرورش تأمین میشود . محاسبات بخش دولتی این فعالیت در قالب طرح جامع محاسبات فعالیتهای دولتی صورت می‌گیرد. از آنجا که بخشی از هزینه‌های مدارس ابتدائی و متوسطه دولتی از کمک به انجمن اولیا و مربیان تآمین میشود، باید در محاسبات ارزش افزوده این فعالیت‌ها منظور شود. این نوع اطلاعات از نتایج طرح آمارگیری از هزینه ودرآمد خانوارهای شهری و روستائی اخذ میشود.
3 ـ آموزش عالی
فعالیت آموزش عالی شامل دورههای آموزش بعد از متوسطه است. دورههای مذکور می تواند دورههای کاردانی یا دوره‌‌هایی باشد که آموزش گیرندگان پس از طی آن مدرک دانشگاهی یا معادل آن دریافت می‌کنند. در این دورهها انواع بسیار متنوعی از دورههای تجربی، نظری، فنی و عملی برگزار میشود.
دانشگاه‌ها، آموزشکده‌های فنی آموزشگاه‌های پرستاری و مامایی، انستیتوهای آموزش عالی، مؤسسه های عالی غیر انتفاعی (غیر دولتی )، دانشگاه آزاد اسلامی و ... ازجمله مؤسسات تشکیلدهندهی این فعالیت می‌باشند.اطلاعات مورد نیاز آموزش عالی در بخش دولتی با استفاده از اطلاعات عملکرد خزانه‌داری‌کل و ارقام ریز هزینهی هفت فصل دانشگاه‌های دولتی از اطلاعات جمع آوری شده دانشگاه‌های استان‌های کشور محاسبه میشود.
اطلاعات مورد نیاز آموزش عالی خصوصی از دانشگاه آزاد اسلامی ومؤسسات عالی غیرانتفاعی دریافت میشود. در مقایسه‌ی اطلاعات سال‌های قبل از 1373 با سال‌های 1373 به بعد توجه به نکات زیرضروری است:
ـ فعالیت تحقیق و توسعه در سال‌های قبل از 1373 در آموزش عالی واز سال 1373 به بعد براساس ویرایش سوم ISIC درخدمات کسب وکار منظور میشود.
ـ آموزش در حوزه‌های علمیه و آموزش علوم دینی قبل از سال 1373 در آموزش عمومی واز سال1373 به بعد جزئی از آموزش عالی خصوصی و حوزه‌های علمیه و مدارس علوم دینی به حساب آمده است.
ـ فعالیت بیمارستان‌هاو واحدهای درمانی وابسته به مؤسسات آموزش عالی که جزئی از فعالیت بهداشت و درمان می‌باشد، در سال‌های 1370 الی 1372 جزء آموزش عالی منظور میشود، لیکن از سال 1373 به بعد این فعالیت از آموزش عالی جدا و به بهداشت و درمان اضافه شده است.
4 ـ آموزش بزرگسالان
این طبقه شامل آموزش به افراد بزرگسالی است که در نظام آموزش مستمر مدارس و دانشگاه‌ها قرار ندارند مانند کلاسهای تقویتی وکنکور، آموزش زبان‌های خارجی، رایانه، حسابداری، کلاسهای قرآن، آموزشگاه‌های تعلیم رانندگی و... این آموزش‌ها می‌توانند عمومی، فنی و حرفه‌ای، نظری و غیره باشند. کلاسهای آموزشی این دورهها ممکن است روزانه یا شبانه بوده ودر آموزشگاه یا هر مؤسسه‌ی دیگری تشکیل شوند.
مأخذ اطلاعاتی این فعالیت نیز همانند سایر فعالیتهای آموزشی درمورد بخش دولتی، عملکرد خزانه‌داری‌کل و نسبت‌های ساختار هزینهی اخذ شده از نهضت سوادآموزی، سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای و در مورد بخش خصوصی، عمدتاً نتایج "طرح آمارگیری از خدمات آموزش بزرگسالان ویژهی حساب‌های ملی می‌باشد.
آموزش متوسطه فنی وحرفه‌ای که درسال‌های قبل از 1373 درآمـوزش بزرگسـالان منظور شده است و از سال 1373 به‌بعد در "آموزش متوسطهی عمومی و فنی وحرفه‌ای" طبقه‌بندی شده‌است از طرف دیگر نهضت سوادآموزی درسال‌های قبل از 1373 در آموزش عمومی و از سال 1373 به بعد در آموزش بزرگسالان منظور شده‌است.
هر یک از فعالیتهای خدمات آموزش به دو گروه خصوصی و دولتی تقسیم شده و محاسبات مربوط به قیمت ثابت در هر فعالیت به‌صورت دولتی و خصوصی به‌طور جداگانه انجام میشود. بدین ترتیب ستاندهی هر یک از فعالیتهای آموزشی دولتی با استفاده از شاخص حاصل از فعالیتهای دولتی و ستاندهی هر یک از فعالیتهای آموزشی خصوصی با استفاده از شاخص تولیدکننده‌ی آن فعالیت در سال جاری از روش تبدیل به قیمت ثابت محاسبه شده‌است.
ژ ـ بهداشت و مددکاری اجتماعی
این رده شامل فعالیتهای بهداشت و درمان، دامپزشکی و مددکاری اجتماعی است که محدوده‌ی هر یک از فعالیت‌ها ونیز منابع تأمین اطلاعات آن‌هابه شرح زیر است:
1 ـ بهداشت ودرمان
این فعالیت شامل خدمات بیمارستانی (بیمارستان‌ها، زایشگاه‌ها، آسایشگاه‌ها، تیمارستان‌ها) و خدمات غیربیمارستانی (رادیولوژی‌ها، آزمایشگاه‌ها، فیزیوتراپی‌ها، مطب‌پزشکان و دندانپزشکان، خانه‌های بهداشت، واحدهای تزریقات وپانسمان) می‌باشد.
جامعهی این فعالیت نیز مانند خدمات آموزش از دو بخش دولتی وخصوصی تشکیل شده است. اطلاعات مورد نیاز بخش دولتی از طریق عملکرد دولت از خزانه‌داری‌کل و فصول هفت‌گانه هزینهای و تمللک دارائی موجود در وزارت بهداشت ودرمان دریافت و محاسبات آن در قالب طرح جامع دولت انجام شده است.
برای تأمین اطلاعات مورد نیاز بخش خصوصی این فعالیت طرح آمارگیری ویژهی حساب‌های ملی به تفکیک استانها در سال‌های مختلف به‌اجراگذاشته میشود. نتایج حاصل از طرح مزبور با استفـاده از نتایج استانی طرح آمارگیری هزینه و درامد خانوارهای شهری و روستایی و شاخص‌های بهداشت و درمان نظیر تعداد تخت فعال، تعداد پزشک، ویزیت پزشکان،... در سال‌های مربوط تعدیل و کنترل میشود.
علاوه بر آن اطلاعات واحدهای درمانی سازمان تأمین اجتماعی نیزاز این سازمان اخذ و ارزش ستانده و مصرف واسطهی آن تعیین میشود . واحدهای درمانی وابسته به مؤسسات آموزش عالی از سال 1373 به بعد به‌بهداشت و درمان اضافه شده است.
2 ـ خدمات دامپزشکی
این فعالیت شامل خدمات مربوط به بهداشت و معالجه حیوانات می‌باشد که توسط سازمان خدمات دامپزشکی وشعبات و واحدهای وابسته به آن و نیزکلینیک‌های خصوصی حیوانات ارائه میشود. محاسبهی اطلاعات مورد نیاز آن همانند بخش بهداشت و درمان، برمبنای " طرح آمارگیری از خدمات بهداشتی و مددکاری اجتماعی، ویژهی حساب‌های ملی" به تفکیک استانها، اجرا شده در سال‌های مختلف و عملکرد دولت از خزانه‌داری‌کل صورت گرفته است. بخشی ازاین فعالیت توسط بخش غیرمتشکل انجام می‌پذیرد که اطلاعات آن از روش مصرف براورد و به نتایج این فعالیت اضافه شده‌است.
3 ـ مددکاری اجتماعی
این فعالیت شامل فعالیت‌هایی است که هدف آن ارائه‌ی کمک‌های اجتماعی به کودکان، سالمندان و قشرهای خاصی از مردم است که توانایی چندانی برای مراقبت از خود ندارند، مانند فعالیتهای مربوط به کمیته‌ی امداد امام، جمعیت هلال احمر ایران، سازمان رفاه نابینایان، بنیاد ازدواج، آسایشگاه‌ها، پرورشگاه‌ها، کانون‌های کارآموزی واصلاح و تربیت‌نوجوانان، نوانخانه‌ها، اردوهای کار، انجمنهای خیریه، مهد کودک ها و... محاسبه اطلاعات مورد نیاز بخش خصوصی این فعالیت با استفاده از نتایج استانی"طرح آمارگیری از خدمات بهداشتی و مددکاری اجتماعی، ویژهی حساب‌های ملی" اجرا شده در سال‌های مختلف انجام میشود. محاسبات بخش دولتی این فعالیت نیز در قالب طرح جامع دولت انجام میشود.
در محاسبات قیمت ثابت نیز هر یک از فعالیتهای خدمات بهداشت و مددکاری اجتماعی به دو گروه خصوصی و دولتی تقسیم شده و محاسبات مربوط به قیمت ثابت در هر فعالیت به‌صورت دولتی و خصوصی به‌طور جداگانه انجام میشود. ستاندهی هر یک از فعالیتهای خدمات بهداشت و درمان با استفاده از شاخص ضمنی حاصل از فعالیتهای دولتی و ستاندهی هر یک از فعالیتهای خدمات بهداشت و فعالیت مددکاری اجتماعی خصوصی با استفاده از شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی فعالیتهای مربوط در سال جاری از روش تعدیل به قیمت ثابت محاسبه میشود.
س ـ ش ـ سایر خدمات عمومی، اجتماعی، شخصی و خانگی
این بخش شامل فعالیتهای تفریحی، فرهنگی، ورزشی، دینی و مذهبی و سایر خدمات شخصی می‌باشد. محدوده‌ی این فعالیت ومنابع اطلاعاتی آن به شرح زیر است:
1 ـ خدمات تفریحی، فرهنگی و ورزشی
این فعالیت شامل سازمان‌ها و واحدهایی است که به ارائه‌ی خدمات تفریحی وفرهنگی (تولید فیلم سینمایی و ویدیویی، توزیع و نمایش فیلم، رادیو و تلویزیون، تئاتر، هنرهای نمایشی، مجسمه‌سازی، نقاشی، موسیقی، کتابداری،موزه‌وسایرخدمات‌تفریحی‌وفرهنگی)وخدمات‌ورزشی (باشگا‌ه‌ها ومکان‌های ورزشی) اشتغال‌دارند.برای تأمین نیازهای آماری این فعالیت‌ها علاوه براطلاعات عملکرد خزانه‌داری‌کل و اطلاعات دریافت شده ازسازمان صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران، خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) و ایسنا، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شرکت تجهیز ونگهداری تأسیسات سازمان‌های ورزشی، مؤسسه‌ی رسانه های تصویری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نتایج طرح آمارگیری نمونه‌ای از خدمات تفریحی، فرهنگی و ورزشی اجرا شده در سال‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. کنترل نتایج محاسبات نیز با استفاده از اطلاعات حاصل از طرح هزینه و درامد خانوار واطلاعات دریافتی از وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی انجام میشود .
2 ـ خدمات مذهبی و سیاسی و سایر سازمان‌های دارای عضو
این فعالیت شامل خدماتی است که توسط مساجد، حسینیه‌ها، امامزاده‌ها، تکایا، سازمان تبلیغات اسلامی، ستادهای برگزاری نمازجمعه، کلیساها و سایر مراکز مذهبی ، سازمان‌های سیاسی، انجمن‌ها نظیر انجمنهای اسلامی، انجمنهای فرهنگی، کانون‌ها نظیر کانون دانشجویان، کانون بازنشستگان و... ارائه میشود.
برای تأمین اطلاعات مورد نیاز این رشته فعالیت طرح آمارگیری نمونه‌ای از سازمان‌های سیاسی و مذهبی در سال‌های مختلف اجرا شده‌است. ضمناً نتایج حاصل ازطرح با استفاده از نتایج طرح آمارگیری هزینه و درامد خانوارهای شهری و روستایی کنترل میشود .
3 ـ سایر خدمات عمومی، اجتماعی، شخصی وخانگی
محدوده‌ی این فعالیت‌ها عبارتست از خدمات مؤسسات جمعآوری زباله توسط بخش خصوصی، فعالیتهای سازمان‌های حرفه‌ای (جامعه داروسازان، جامعه دندانپزشکان و...) فعالیتهای اتحادیهی اصناف، فعالیت اتاق بازرگانی و صنایع ومعادن، خدمات مؤسسات لباسشویی، قالیشویی و...، خدمات آرایش وپیرایش، گورستان‌ها، (غسالخانه، آرامگاه و ... )،گرمابه، آبگرم معدنی، حمام وسونا و... دفاتر شهرک‌ها و پاساژها و ... و خدمات خانگی مستخدمین، باغبانان، دربانان، رانندگان، محافظین و نظایر آن‌ها.
اطلاعات موردنیاز فعالیتهای جمعآوری زباله، سازمان‌های کار و کسب و کار فرمایان، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، سازمان‌های حرفه‌ای، اتحادیهی اصناف، مراسم تشییع جنازه، خدمات مؤسسه‌های لباسشویی، قالیشویی و... خدمات آرایش و پیرایش، گرمابه، آب گرم معدنی و سونا از طریق جمعآوری اطلاعات از واحدهای مربوط فعال در سطح استان جمعآوری میشود.
اطلاعات سایر فعالیتهای خدمات عمومی، اجتماعی و شخصی طبقه‌بندی نشده در جای دیگر یعنی دفاتر شهرک‌ها و پاساژها و... و خدمات خانگی مستخدمین، باغبان، دربانان، رانندگان، محافظین و نظایر آن با استفاده از نتایج استانی طرح هزینه و درامد خانوارهای شهری و روستایی مرکز آمار ایران براورده میشود.
ستانده به قیمت ثابت خدمات تفریحی، فرهنگی، دینی، مذهبی و سیاسی خصوصی با استفاده از شاخص ضمنی حاصل از ستانده فعالیتهای دولتی هریک و ستانده به قیمت جاری این فعالیت‌ها محاسبه میشود. ستانده به قیمت ثابت سایر خدمات از طریق روش تعدیل و با استفاده از شاخص قیمت تولیدکننده‌ی سایر خدمات و ستانده به قیمت جاری این خدمات محاسبه میشود.
فعالیتهای اقتصادی خانوار
فعالیتهای اقتصادی به مجموعه فعالیت‌هایی که در "واحدهای اقتصادی" به عنوان بخش متشکل ودر "خانوارها" به‌عنوان جزئی از بخش غیرمتشکل انجام می‌پذیرد، طبقه‌بندی میشود.
فعالیتهای اقتصادی خانوارها که درمحل سکونت آن‌ها انجام میشود، دراقتصاد کشور دارای جایگاه خاصی است. از اینرو لازم است این فعالیت‌ها نیز درمحاسبه‌‌ی محصول ناخالص داخلی در نظر گرفته شود. با توجه به گسترش فعالیتهای اقتصادی غیرمتشکـل در سال‌های اخیر، مرکز آمار ایران در مرحلهی اول سرشماری عمومی صنعت ومعدن سال1373 اولین گام را در راه شناسایی انواع فعالیتهای اقتصادی صورت گرفته در محل سکونت خانوار برداشت و درمرحله‌‌ی دوم سرشماری عمومی صنعت ومعدن به منظور جمعآوری اطلاعات تفصیلی از قبیل ستانده ومصرف واسطهی این فعالیت‌ها طرح‌های آمارگیری زیر را به‌مرحله‌ی اجرا گذاشت:
ـ طرح آمارگیری از خانوارهای دارای فعالیت صنعتی
ـ طرح آمارگیری از خانوارهای دارای فعالیت خدماتی
طرح‌های آمارگیری از فعالیتهای صنعتی وخدماتی خانوار کلیه‌ی فعالیت‌هایی راپوشش داده است که خانوارها به منظور کسب درامد توسط یک یاچند نفر از اعضای خود، در محل سکونت خانوار به عمل آورده‌اند و قائم به زندگی خانوار در محل سکونت آنان بوده است.براساس نتایج به‌دست آمده از این طرح‌ها تولید قالی و قالیچه و گلیم و زیلو بیشترین سهم را در بین فعالیتهای صنعتی خانوار داشته است.
نتایج "طرح آمارگیری از خانوارهای دارای فعالیت صنعتی " اجرا شده در سال‌های 1374 و 1376 و نتایج "طرح آمارگیری از خانوارهای دارای فعالیت خدماتی " اجرا شده در سال 1374 و جداول داده ستانده سال 1380 مبنای محاسبهی فعالیتهای اقتصادی خانوار بوده است.
مصرف واسطه به قیمت ثابت
برای محاسبهی مصرف واسطه به قیمت ثابت با استفاده از آخرین جدول داده ستاندهی کشور در هر رشته فعالیت، عمده‌‌ترین کالاهای مصرف شده تعیین شد و سپس میانگین موزون شاخص ضمنی در رشته فعالیتهای تولیدکننده‌ی کالاها و خدمات مصرفی با استفاده از وزن‌های مصرف واسطه عمده‌ی رشته فعالیتهای مصرف کننده کالاها و خدمات به‌عنوان شاخص تعدیل کننده مصرف واسطهی رشته فعالیت مصرف کننده مورد استفاده قرار گرفت. با استفاده از این شاخص و به‌وسیله‌ی روش تعدیل، مصرف واسطه رشته فعالیت مورد نظر محاسبه میشود. این روش برای همه‌ی رشته فعالیت‌ها مورد استفاده قرار گرفته است غیر از رشته فعالیتهای صنعت که انتظار می‌رفت ساختار هزینهی آن تغییر پیدا کرده باشد و خدمات حمل ونقل جاده‌ای، حمل ونقل آبی، حمل ونقل هوایی، حمل ونقل از طریق خطوط لوله و خدمات مددکاری اجتماعی که قابلیت اعتماد ساختار هزینهی حاصل از جدول برای آن‌ها مورد تردید بوده است. مصرف واسطه فعالیتهای بالا با استفاده از شاخص ستاندهی رشته فعالیت تولید کننده از طریق روش تعدیل یک‌طرفه به قیمت ثابت محاسبه میشود.
بخش دوم ـ اجزای هزینه‌های نهایی
پوشش هریک ازاقلام مصرف نهایی، تشکیل سرمایـه، واردات و صادرات و روش‌های محاسبه و منابع آماری مورد استفاده در محاسبات آن‌ها در این بخش مورد بحث قرار گرفته است. مصرف نهایی شامل مصرف نهایی خانوار، مصرف نهایی دولت ومصرف نهایی مؤسسات غیرانتفاعی در خدمت خانوارهاست. تشکیل سرمایه شامل تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص و تغییرات موجودی انبار می‌باشد.
1ـ مصرف نهایی خانوار
مصرف نهایی خانوار با استفاده ازنتایج سالانه طرح آمارگیری از هزینه و درامد خانوارهای شهری و روستایی محاسبه میشود. از آنجا که استفاده از نتایج طرح‌های آماری در تهیهی حساب‌های ملی مستلزم انجام تعدیلات لازم برای هماهنگی ارقام با تعاریف ومفاهیم پیشنهاد شده درسیستم حساب‌های ملی ( SNA ) می‌باشد، در محاسبهی مصرف نهایی خانوار تعدیلات لازم صورت گرفته است. دراین زمینه به طور کلی، نکات زیر در نظر گرفته میشود:
ـ آن دسته از پرداخت‌های خانوار به دولت یا سایر واحدهای نهادی که درقبال آن کالا یا خدمتی دریافت نمی‌شود به‌عنوان انتقالات در نظر گرفته شده و مصرف نهایی خانوار منظور نمی‌شود. زیرا طبق تعریف سیستم حساب‌های ملی مصرف نهایی خانوار فقط پرداخت‌های خانوار برای تهیهی کالاها وخدمات را در بر می‌گیرد.
ـ هزینهی خدمات بانکداری وبیمه خانوار منتج از نتایج طرح از هزینه‌های خانوار کسر شده و به جای آن، ارقام تخصیص‌داده شده از طریق ستاندهی بیمه وستانده‌ی بانکداری جایگزین میشود.
ـ بخشی از هزینهی خانوار که برای تعمیر مسکن شخصی پرداخت میشود، مصرف نهایی خانوار تلقی نمی‌شود و لذا از بودجهی خانوار حذف شده و به عنوان مصرف واسطهی احتسابی منازل شخصی به مصرف واسطهی فعالیت املاک ومستغلات اضافه میشود.
ـ با توجه به این‌که طبق تعریف، مصرف نهایی خانوار مصرف کالاها وخدمات توسط خانوارهای مقیم را شامل میشود، اعم از این‌که در داخل قلمرو اقتصادی صورت گرفته باشد یا خارج ازآن، نتایج حاصل از طرح با استفاده از ارقام ارزش کالاهای همراه مسافر یا بسته‌های پستی وارد یا خارج شده تعدیل میشود.
ـ ازآنجا که یکی از مراحل تهیه وتدوین حساب‌های ملی ایجاد سازگاری ارقام دردرون سیستم حساب‌های ملی است، پس ازاعمال هماهنگی‌های لازم درانطباق نتایج حاصل از طرح هزینه و درامد خانوار با مفاهیم حساب‌های ملی، سازگاری لازم بین داده‌های حساب‌های مختلف نیز ایجاد گردید. دراین مرحله نیز از طریق مقایسه‌ی مصرف کالاها وخدمات با تولید و واردات آن‌ها تعدیلات لازم برای سازگاری ارقام صورت گرفته است.
ـ برای تأمین امکانات آماری بیشتر برای تحلیل‌های اقتصادی، مصرف نهایی خانوار براساس طبقه‌بندی‌های ISIC و COICOP ونیز مصرف واقعی خانوار محاسبه و طی جداول جداگانه ارائه میشود.
مصرف نهایی خانوار به قیمت جاری ابتدا با استفاده از شاخص قیمت مصرف کننده شهری برحسب طبقه‌بندی COICOP به قیمت ثابت تعدیل شده سپس مصرف نهایی شهری و روستایی که هریک با شاخص‌های مربوط به خود از روش تعدیل به قیمت ثابت محاسبه شده بودند با توجه به کل مصرف نهایی خانوار به دو گروه فوق تقسیم شده‌است.
2ـ مصرف نهایی موسسات غیرانتفاعی در خدمت خانوارها
براساس بررسی‌های انجام شده در ایران، مؤسسات غیرانتفاعی در خدمت خانوارها در رشته فعالیتهای زیر فعالیت دارند:
ـ آموزش
ـ بهداشت ومددکاری اجتماعی
ـ سازمان‌های دینی ومذهبی
- خدمات تفریحی، فرهنگی و ورزشی
ـ خدمات اجتماعی طبقه‌بندی نشده درجای دیگر
اطلاعات مورد نیاز محاسبه مصرف نهایی مؤسسات غیرانتفاعی در خدمت خانوارها از نتایج بررسی‌های نمونه‌ای و نیز اطلاعات حاصل از نتایج طرح‌های آمارگیری ازهزینه و درامد خانوارهای شهری و روستایی وطرح‌های آمارگیری هر یک از فعالیتهای یاد شده در فوق دریافت شده‌است.
محاسبات مصرف نهایی مؤسسات غیرانتفاعی درخدمت خانوارها به قیمت ثابت برحسب طبقه‌بندی COPNI صورت گرفته است به طوری که در هر طبقه‌ی آن از شاخص ستاندهی مربوط به آن طبقه استفاده میشود.
3 ـ مصرف نهایی دولت
ستاندهی کلیه‌ی فعالیتهای دولتی اعم از امور عمومی، دفاع، تأمین‌اجتماعی، آموزش، بهداشت، فعالیتهای هنری، مددکاری‌اجتماعی و امثال اینها که به مصرف دولت می‌رسد یا به عبارت دیگر به‌فروش نمی‌رسد مصرف نهایی دولت راتشکیل می‌دهد. از اینرو مصرف نهایی دولت حاصل تفریق ستاندهی فعالیتهای دولتی مزبور منهای فروش آن‌هاست. مصرف نهایی دولت با استفاده از ارقام عملکرد خزانه‌داری کل دولت طی مراحل محاسبات طرح جامع دولت انجام میشود که در مبحث مربوط به هر یک از فعالیتهای دولتی در زمینه‌ی محاسبهی ارزش افزوده تشریح‌شد. اطلاعات مربوط به دریافتی‌های دولت بابت خرید کالاها و خدمات ازقسمت "درامدهای دولت" در کتاب قانون بودجهی کل کشوراخذ میشود. در این قسمت کلیه‌ی اقلام دریافتی دولت مورد بررسی قرار گرفت واقلام مربوط به فعالیت‌ها از اقلام دریافتی بابت فروش کالاها و خدمات تفکیک شده ونهایتاً فروش‌های دولت در هر یک از رشته فعالیت‌ها مشخص شده‌است.
در مورد هزینه‌های مصرف نهایی دولت به صورت خرید کالاها و خدمات از تولیدکنندگان بازاری و توزیع آن‌ها بین خانوارها، با توجه به این‌که در طرح آمارگیری از هزینه و درامد خانوار، کالاها و خدماتی که خانوارها به طور رایگان از دولت دریافت می‌دارند مورد پوشش قرارمی‌گیرد و ارزش آن‌ها براورد میشود، هزینه‌های خانوار شامل این اقلام نیز می‌باشد، لذا برای جلوگیری از دوباره شماری، این نوع هزینه‌ها که در مصرف نهایی خانوار منظور می‌گردد در مصرف نهایی دولت به حساب آورده نشده و فقط هزینه‌های درمانی که سازمان تأمین اجتماعی بابت معالجه بیمه‌شدگان به بیمارستان‌های خصوصی می‌پردازد به‌عنوان مصرف نهایی فعالیت بهداشت و درمان منظور شده‌است.
محاسبات مصرف نهایی دولت به قیمت ثابت برحسب طبقه‌بندی COFOG صورت گرفته است به طوری که در هرطبقه‌ی آن از شاخص ضمنی ستاندهی مربوط به آن طبقه استفاده میشود.
4 ـ تشکیل سرمایه ی ثابت ناخالص
پوشش و منابع اطلاعاتی هر یک ازاقلام تشکیل سرمایه در دارایی‌های ثابت ملموس و غیرملموس به شرح زیر است :
1ـ4ـ تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص در دارایی‌های ثابت ملموس
پوشش و منابع اطلاعاتی هریک از اقلام تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص در دارایی‌های ملموس که مشتمل بر ساختمان، ماشین آلات و تجهیزات و دارایی‌های پرورش داده شده می باشد، به شرح زیر است :
1ـ1ـ4ـ تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص در ماشین‌آلات وتجهیزات
سرمایه‌گذاری در ماشین آلات و تجهیزات شامل موارد زیر است :
ـ تجهیزات حمل‌ونقل نظیر وسایل نقلیهی موتوری زمینی، کشتی، لوکوموتیوهای راه‌آهن، وسایل نقلیهی هوایی، انواع موتورسیکلت ودوچرخه
ـ ماشین آلات وتجهیزات باکاربرد خاص نظیر ماشین‌آلات کشاورزی، انواع ماشین‌ابزار، ماشین‌آلات عمل‌آوری مواد غذایی، ماشین‌آلات نساجی، وسایل خانگی و وسایل الکتریکی
ـ ماشین آلات باکاربرد عام نظیر انواع موتور و توربین، انواع پمپ و مولدهای هیدرولیک، انواع مشعل و تجهیزات بالابرنده.
قابل یادآوری است که ماشین‌آلات و تجهیزاتی که به عنوان مصرف نهایی خانوار مورد استفاده قرارمی‌گیرد دارایی ثابت تلقی نشده و در تشکیل سرمایهی ثابت رشته فعالیت‌ها منظور نمی‌شوند. ماشین‌آلات وتجیهزات نظامی که قابلیت کاربردهای غیرنظامی هم دارند نظیر تجهیزات حمل‌ونقل، رایانه، تجهیزات بیمارستانی، به‌عنوان دارایی ثابت تلقی شده در تشکیل سرمایهی ثابت منظور میشود. ابزارآلات کوچک نظیر آچار، پیچ گوشتی، پیچ وامثال اینها در صورتی که دارای ارزشی نسبتاً کم باشد درتشکیل سرمایهی ثابت منظورنمی‌شود.
تشکیل سرمایه در ماشین‌آلات وتجهیزات براساس تولید و واردات آن‌ها محاسبه میشود. به‌این ترتیب که از حاصل جمع ارزش کالاهای سرمایهای تولید شده در داخل و ارزش کالاهای سرمایهای وارداتی پس از کسر ارزش صادرات کالاهای سرمایهای تشکیل سرمایه در ماشین‌آلات و تجهیزات حاصل میشود.
ارزش تولید کالاهای سرمایهای تولید شده در داخل کشور با استفاده از نتایج طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی مرکزآمارایران محاسبه میشود. از آنجا که نتایج این طرح براساس طبقه‌بندی کارگاه‌ها به 9-1 نفرکارکن، 49-10 نفرکارکن و 50 نفرکارکن و بیشتر ارائه میشود، در سال‌هایی که کارگاه‌های 9-1 نفرکارکن مورد آمارگیری قرار نگرفته است ارزش فروش کالاهای سرمایهای با استفاده از نتایج طرح در سال‌های آمارگیری شده محاسبه میشود.
ارزش کالاهای سرمایهای وارداتی بااستفاده از اطلاعات موجود در سالنامه‌ی آمار بازرگانی خارجی واطلاعات اخذ شده‌از سایر سازمان‌ها محاسبه میشود. در سالنامه‌ی آمار بازرگانی خارجی صادرات و واردات کالاها در سال‌های 74-1370 برحسب تعرفه‌های BTN و از سال 1375 به بعد برحسب تعرفه‌های HS کدگذاری و طبقه‌بندی میشود. برای تعیین ارزش کالاهای سرمایهای وارداتی ابتدا تعرفه‌هایی که به‌طور کامل یا درصدی ازآن‌ها اختصاص به کالاهای سرمایهای دارند مورد بررسی قرارگرفت وبا شناخت ازنوع مصرف این کالاها به‌صورت مصرفی، واسطه‌ای و سرمایهای، درصد کالاهای سرمایهای مشخص شد. سپس درصدهای محاسبه شده در ارزش کل کالاهای وارداتی اعمال و نتایج حاصل براساس طبقه‌بندی ISIC کدگذاری شده‌است.
باتوجه به این‌که ارقام واردات مندرج در سالنامه دارای نرخ ارز نازل‌تری نسبت به نرخ موزون ارز است، ارقام سالنامه‌ی آمار بازرگانی خارجی بااستفاده از نرخ موزون ارز حاصل از یک مدل اقتصادسنجی تعدیل میشود. مبنای ارزش‌گذاری تشکیل سرمایه درماشین‌آلات و تجهیزات قیمت خریدار است درحالی‌که ارزش کالاهای سرمایهای وارداتی مأخوذ از سالنامه‌ی بازرگانی خارجی به قیمت c.i.f وارزش تولید داخلی به قیمت تولیدکننده می‌باشد. لذا برای تبدیل ارزش این نوع کالاها به قیمت خریدار، هزینهی حمل وافزوده بازرگانی برای کالاهای سرمایهای تولید داخلی و واردات وسود بازرگانی، حقوق گمرکی، هزینه‌های بانکی، هزینه‌های ترخیص کالا و... برای هرقلم کالای سرمایهای وارداتی تعیین وبه ارزش کالاهای سرمایهای تولید داخلی و وارداتی اضافه میشود. همچنین حق محضر و هزینه‌های دلالی وسایل نقلیه موتوری محاسبه و به این اقلام اضافه شد.
2ـ 1ـ 4 ـ تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص درساختمان
سرمایه‌گذاری در ساختمان شامل موارد زیراست:
ـ بناهای مسکونی: منظور بناهایی است که در اصل برای سکونت ساخته میشود و هر نوع بناهای همراه آن نظیر پارکینگ را نیز شامل میشود. همچنین کلیه‌ی تجهیزاتی که معمولاً به‌طور دائم در بناهای مسکونی نصب میشود در این مقوله منظور میشود.
ـ سایرساختمان‌ها: شامل ساختمان‌هایی است نظیر سد، خاکریز و سیل‌برگردان، اسکله، بندر، بارانداز، لنگرگاه، فرودگاه، موج‌شکن، راه‌آهن، راه‌زمینی (شامل جاده، خیابان، کوچه، بزرگراه، شاهراه و...) پل، سیلو، ایستگاه راه‌آهن، شبکهی توزیع برق، شبکهی توزیع گاز، شبکهی توزیع آب، شبکهی مخابرات، شبکهی فاضلاب، چاه‌های آب عمومی وامثال آن‌ها و نیز ساختمان‌های اداری، تجاری، آموزشی، صنعتی و...
با توجه به این‌که ارزش تشکیل سرمایه در ساختمان عبارت است از ارزش تولید رشته فعالیت ساختمان منهای تعمیرات جزیی به‌علاوه حق محضر ودلالی آن و محاسبهی ارزش تولید ساختمان و تعمیرات جزیی ساختمان در بخش اول به تفصیل بحث میشود. لذا با توجه به تفاوت فوق‌الذکر بین ارزش ستانده وارزش تشکیل سرمایهی ساختمان، محاسبهی ارزش تشکیل سرمایه صورت گرفته است.
ارزش تشکیل سرمایه درساختمان توسط رشته فعالیت‌ها بااستفاده از نتایج طرح‌های آماری مرکزآمارایران و اطلاعات اخذ شده از سازمان‌هاو مؤسسات و شرکت‌ها براورد میشود و در سال‌هایی که اطلاعی دردسترس نبوده است اطلاعات سال پایه با به‌کارگیری شاخص‌های مختلفی ازقبیل هزینه‌های ساختمانی دولت، میزان سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در فعالیتهای ساختمانی درنقاط شهری، سطح زیربنای پروانه‌های ساختمانی، هزینهی یک مترمربع ساختمان تکمیل شده در نقاط شهری بهنگام میشود.
ارزش تشکیل سرمایهی خانوارها با استفاده از اطلاعات بخش سرمایه‌گذاری طرح هزینه و درامد خانوارهای شهری و روستایی محاسبه میشود. این اطلاعات شامل اقلامی نظیر سرمایه‌گذاری خانوار در ساختمان به منظور سکونت شخصی، خرید ساختمان به استثنای زمین، تغییرات واصلاحات اساسی درساختمان تأسیسات محوطه وهزینه‌های محضر و سایر هزینه‌های مربوط می‌باشد. ارزش سرمایه‌گذاری دولت و شرکت‌های دولتی با استفاده از اطلاعات مندرج در قانون بودجهی کل کشور و در چارچوب برنامه جامع محاسبات بخش دولت حاصل میشود. هزینه‌های انتقال مالکیت ساختمان با توجه به ستاندهی فعالیتهای دلالان مستغلات و دفاتر ثبت اسناد و املاک محاسبه میشود .
3ـ 1ـ 4ـ تشکیل سرمایه در دارایی‌های پرورش داده‌شده
این دارایی‌ها شامل دام یادرختانی است که به‌طور ممتد یا مداوم در طول دوره‌ی زمانی بیش از یک‌سال استفاده میشوند تا سایر کالاهاو خدمات را تولید نمایند مانند دام‌های شیری، اصلاح‌نژاد، بارکش، درختان میوه، تاکستان‌ها و غیره. تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص دام و درخت عبارت از ارزش تحصیل منهای فروش یا واگذاری آن‌ها در دوره‌ی حسابداری است.
اطلاعات مورد نیاز برای محاسبهی تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص در دام از معاونت امور دام جهادسازندگی، طرح آمارگیری از بهره‌برداری‌های کشاورزی و طرح قیمت فروش محصولات و هزینهی خدمات کشاورزی دریافت شده‌است .
تشکیل سرمایه در نهالستان‌ها و باغهای میوه بااستفاده از شاخص‌هایی نظیر سطح زیر کشت نهالستان‌ها، شاخص قیمت عمده‌ی‌فروشی زراعت و نیز نتایج طرح آمارگیری از بهره‌برداری‌های کشاورزی محاسبه شده‌است.
2ـ4ـ تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص در دارایی‌های ثابت غیرملموس
پوشش و منابع اطلاعاتی اقلام تشکیل سرمایهی ثابت دارایی‌های غیرملموس که مشتمل بر اکتشافات معدنی، نرم افزارهای رایانه‌ای ، نسخه های اصلی آثار ادبی، هنری و نمایشی و سایر دارایی‌های ثابت غیرملموس است به شرح زیر می‌باشد:
1ـ2ـ4ـ اکتشافات معدنی :
منظور از اکتشافات معدنی، اکتشافاتی است که جهت کشف ذخایر معدنی یا سوختی به‌صورت تجاری انجام می‌گیرد. با توجه به عدم دسترسی کامل به اطلاعات اکتشافات معدنی، در این قسمت فقط هزینهی اکتشاف معادن در حال بهره‌برداری منظور شده‌است.
2ـ2ـ4ـ نرم افزارهای رایانه‌ای
نرم افزارهای رایانه‌ای که انتظار می رود یک بنگاه برای بیش از یک سال در تولید مورد استفاده قراردهد، دارایی ثابت غیرملموس تلقی میشود. این نرم افزارها ممکن است از بازار خریداری شود و یا به حساب خود تولید شود. بنابراین تحصیل نرم افزارها، تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص تلقی میشود. اطلاعات موردنیاز برای محاسبهی این قسمت عمدتاً از براوردهای کارشناسی فعالیتهای خدمات فرهنگی، هنری و ورزشی و خدمات کسب و کار و نتایج سرشماری معادن درحال بهره‌برداری حاصل شده‌است.
3ـ2ـ4ـ نسخه‌های اصلی آثار ادبی، هنری و نمایشی
نسخه‌های اصلی شامل نسخه‌های اصلی فیلم، ضبط صدا، نسخه‌های دستنویس، نوار، مدل و غیره می باشد که براساس آن نمایش، برنامه‌های رادیو و تلویزیون، اجرا، موسیقی و وقایع ورزشی، کارهای هنری و ادبی و غیره ضبط شده یا شکل گرفته است . تحصیل یک نسخه‌ی اصلی، تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص به حساب می آید. اطلاعات مورد نیاز این قسمت، از نتایج حاصل از براوردهای کارشناسی و آمارهای ثبتی موجود در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی حاصل شده‌است.
4ـ2ـ4ـ سایر اقلام تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص
سایر اقلام تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص که درجای دیگر طبقه‌بندی نمی‌شود . اطلاعات مورد نیاز این قسمت‌از نتایج حاصل از براوردهای کارشناسی حاصل شده‌است.
محاسبات مربوط به تشکیل سرمایهی ثابت ناخالص به قیمت ثابت به تفکیک هریک از اجزای آن با استفاده از شاخص‌های مربوط به هریک و از طریق روش تعدیل به‌شرح زیر انجام میشود :
- ماشین آلات و تجهیزات: ماشین آلات و تجهیزات به دو دسته تولیدات داخلی و واردات تفکیک شده‌است. ماشین آلات و تجهیزات تولید داخلی با استفاده از شاخص ضمنی ستاندهی ساخت ماشین‌آلات صنعتی داخلی و ماشین آلات و تجهیزات وارداتی با استفاده از شاخص قیمت کالاهای وارداتی از روش تعدیل به قیمت ثابت محاسبه میشود.
- ساختمان: برای محاسبهی تشکیل سرمایهی ثابت ساختمان از شاخص ضمنی تولید ساختمان و روش‌تعدیل استفاده میشود.
- دارايي‌های پرورش داده شده: برای این منظور از شاخص ضمنی بخش کشاورزی استفاده میشود .
- اکتشافات معدنی: با توجه به این‌که سهم عمده‌ی اکتشافات معدنی در رشته فعالیت نفت بوده است و در بخش نفت بیشترین سهم هزینه مربوط به مصرف سرمایهی ثابت بوده است برای محاسبهی اکتشافات معدنی به قیمت ثابت از شاخص ضمنی مصرف سرمایهی ثابت استفاده میشود.
- نرم افزارهای رایانه‌ای: برای این منظور از شاخص ضمنی خدمات کسب و کار استفاده میشود
- نسخه‌های اصلی، آثار ادبی، هنری و نمایشی : برای این منظور از شاخص ضمنی فعالیتهای فرهنگی و هنری استفاده میشود.
- سایر اجزای تشکیل سرمایه: در این مورد از شاخص کل مصرف استفاده میشود.
5 ـ موجودی انبار
ارزش تغییرات موجودی انبار، به صورت ارزش موجودی انبار تحصیل شده توسط بنگاه منهای ارزش مصرف آن در طول دوره‌ی حسابداری ثبت میشود.
برای محاسبهی تغییرات موجودی انبار، ابتدا تغییرات موجودی در بخش‌های صنعت، معدن وبازرگانی (عمده‌‌فروشی و خرده‌فروشی) با استفاده از نتایج طرح‌های مربوط محاسبه و سپس کل تغییرات موجودی با استفاده از اطلاعات جنبی و نظرات کارشناسی براورد میشود.
6ـ واردات و صادرات
برای محاسبهی واردات و صادرات عمدتاً از ارقام مندرج در سالنامه‌ی آمار بازرگانی خارجی ایران استفاده شده‌است. ارزش کالاهای ثبت شده در این سالنامه صرفاً شامل ارزش کالاهایی است که برای آن‌ها اظهارنامه‌ی گمرکی تنظیم میشود. آمار واردات ثبت شده دراین سالنامه شامل کلیه‌ی کالاهایی است که مستقیماً برای مصرف قطعی یا تغییر شکل به منظور مصرف یا صدور مجدد، وارد و ترخیص میشوند، آمار صادرات ثبت شده در آن علاوه بر صدور کلیه‌ی کالاهای تولید شده در داخل کشور، صادرات مواد اولیه، کالاهای نیم‌ساخته و قطعات جداگانه وارد شده به کشور را که پس از تغییرشکل یا مونتاژ به طور قطعی صادر شده‌اند نیز دربرمی‌گیرد.
ارزش کالاهای وارداتی مندرج در سالنامه به قیمت سیف وارزش کالاهای صادراتی به قیمت فوب است . لذا از آنجا که ارزش گذاری پیشنهاد شده در سیستم حساب‌های ملی سال 1993 (SNA 93) برای واردات و صادرات فوب می‌باشد، ارزش کالاهای وارداتی با توجه به هزینه های صورت گرفته از مرز کشورهای صادرکننده تا مرز ایران تعدیل میشود .
ارزش واردات و صادرات آن دسته از کالاهایی که در آمار بازرگانی خارجی ثبت نمی‌شود به‌طور جداگانه از سازمان‌های ذیربط دریافت و به ارزش واردات و صادرات حاصل از منبع فوق‌الذکر اضافه میشود. این اقلام عبارتند از:
واردات فراورده‌های نفتی، گاز طبیعی، برق، بسته‌های پستی، کالاهای همراه مسافر، اسلحه و مهمات، انواع کشتی وقطعات یدکی آن، هواپیما، موتور هواپیما و قطعات یدکی آن، صادرات نفت و فراورده‌های نفتی، گاز طبیعی، مایعات گازی، برق، بسته‌های پستی وکالاهای همراه مسافر.
در ضمن آمار مربوط به صادرات و واردات خدمات نیز از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران دریافت شده‌است.
پس از محاسبهی ارزش صادرات و واردات کالاهاو خدمات، به دلیل وجود نرخ‌های چندگانه ارز در کشور، ارزش صادرات و واردات محاسبه شده با استفاده از نرخ واحد ارز (نرخ تعدیل‌شده ارز) تعدیل شده‌است. برای این منظور ضمن استفاده از اطلاعات دریافت شده از بانک مرکزی‌و گمرک جمهوری‌اسلامی‌ایران از نرخ ارز موزون حاصل از اعمال یک مدل اقتصادسنجی نیز بهره گرفته میشود.
محاسبهی صادرات به قیمت ثابت به تفکیک هریک از اجزای آن و با استفاده از شاخص‌های مربوط به هریک و از طریق روش تعدیل به شرح زیر انجام میشود :
- صادرات نفت: برای محاسبهی صادرات نفت از شاخص ضمنی نفت صادراتی استفاده میشود .
- صادرات مایعات گازی: برای محاسبهی صادرات مایعات‌گازی از شاخص ضمنی مایعات گازی استفاده شده‌است.
- سایر کالاها: در مورد سایر کالاهای صادراتی از شاخص قیمت کالاهای صادراتی استفاده میشود .
- خدمات: در مورد خدمات بسته به مورد از شاخص‌های ضمنی بخش‌های حمل و نقل، ارتباطات و کسب و کار استفاده میشود.
در محاسبهی واردات کالاها به قیمت ثابت از شاخص موزون به‌دست آمده از تغییرات نرخ ارز و شاخص قیمت کالاهای کشورهای OECD که عمده‌ی‌ترین صادرکننده‌ی کالا به ایران می‌باشند استفاده میشود. واردات حمل و نقل به قیمت ثابت با استفاده از شاخص ضمنی ستاندهی حمل ونقل محاسبه میشود. برای محاسبهی سایر واردات خدمات از شاخص ضمنی حاصل از فعالیتهای بهداشت ودرمان و هتل و رستوران استفاده میشود.
7- نتیجه ی رابطه‌ی مبادله‌ی بازرگانی
برای این منظور از روش دوم پیشنهادی سیستم حساب‌های ملی سال 1993 که در SNA93 توضیح داده شده است، استفاده میشود.
تخصیص ستانده احتسابی واسطه‌گری‌های مالی
در محاسبات مربوط به حساب‌های ملی حاضر، از میان روش‌های پیشنهاد شده در سیستم، روش تخصیص کارمزد احتسابی براساس مجموع دارایی‌ها و بدهی‌های سیستم بانکی با بخش‌های مختلف اقتصادی (مصرف‌کنندگان واسطه و نهایی) مورد استفاده قرار گرفته است. به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات مربوط به دارایی‌ها و بدهی‌های سیستم بانکی برحسب تمام مصرف‌کنندگان این خدمات، به ناچار عمل تخصیص در سه مرحلهی زیر انجام میشود:
در مرحلهی اول، fisim به نسبت مجموع دارایی‌ها و بدهی‌های سیستم بانکی با چهار بخش نهادی و دنیای خارج، به مصارف واسطه و نهایی این بخش‌ها اختصاص داده میشود. بخش‌های نهادی شامل شرکت‌های غیر مالی (رشته فعالیت‌ها به جز شرکت‌های مالی)، شرکت‌های مالی، دولت و خانوارها می‌باشند.
در این مرحله اطلاعات موجود در خلاصه‌ی دارایی‌ها و بدهی‌های سیستم بانکی مندرج در گزارشات بانک مرکزی مورد استفاده قرار گرفته است. تخصیص fisim به مصرف واسطه رشته فعالیت‌ها غیر از بانک‌ها، براساس مجموع سپرده‌های دیداری بخش غیر دولتی، بدهی بخش غیر دولتی (غیر از وام‌های قرض الحسنه)، بدهی شرکت‌ها و مؤسسات دولتی و سپرده‌های شرکت‌ها و مؤسسات دولتی نزد سیستم بانکی صورت گرفته است. سهم مصرف نهایی دولت از fisim، براساس سپرده‌های دولت نزد سیستم بانکی و سهم مصرف نهایی خانوارها از آن براساس سپرده‌های پس‌انداز و مدت دار بخش غیر دولتی نزد بانک‌ها و وام‌های قرض الحسنه اعطایی تعیین میشود. نهایتاً برای تخصیص fisim به دنیای خارج، وام‌ها و اعتبارات دریافتی از خارج و سپرده‌های ارزی مورد استفاده قرار گرفته است.
در مرحلهی دوم، fisim تخصیص داده شده به شرکت‌های غیر مالی، به نسبت مانده اعتبارات اعطایی سیستم بانکی به بخش‌های مختلف، بین بخش‌های کشاورزی، صنعت و معدن، ساختمان و مسکن، بازرگانی و خدمات متفرقه انجام میشود. بالاخره در مرحلهی سوم، fisim تخصیص داده شده به هر بخش به نسبت ستاندهی هر یک از فعالیت‌ها بین آن‌ها توزیع میشود. به این ترتیب ستانده خدمات واسطه‌گری‌های مالی به صورت مصارف واسطه و نهایی کلیه‌ی مصرف‌کنندگان این خدمات در نظر گرفته میشود و بنابراین نیازی به اختصاص آن به یک بخش فرضی و کسر آن از مجموع ارزش افزودهی بخش‌ها وجود ندارد.
تخصیص ستانده بیمه
در تدوین حساب‌های ملی ایران ، ستاندهی فعالیت بیمه پس از کسر کارمزد نمایندگی‌های بیمه که مصرف واسطه شرکت‌های بیمه (مصرف واسطه بخش بیمه) می‌باشد و صادرات خدمات بیمه که از طریق بیمه‌های اتکایی محاسبه میشود به نسبت حق بیمه‌های پرداختی رشته فعالیت‌ها و خانوارها به‌عنوان مصرف واسطه و مصرف نهایی این واحدها توزیع میشود.
خالص مالیات بر تولید و واردات
خالص مالیات برتولید و واردات حاصل تفاوت بین "مالیات برتولید و واردات" و "یارانه برتولید و واردات" است که هر یک جداگانه توضیح داده میشود:
1 ـ مالیات‌ها
برای محاسبهی مالیات‌های بر تولید و واردات ازاطلاعات مندرج در قسمت سوم قانون بودجهی کل کشور (بخش درامدها) استفاده شده و با در نظر گرفتن مفاهیم حساب‌های ملی، درامدهایی از قبیل حقوق گمرکی، سود بازرگانی، مالیات خودروهای وارداتی و… به عنوان مالیات بر واردات ومالیات‌هایی از قبیل حق‌انحصار کبریت، به عنوان مالیات بر محصول و عوارض دریافتی شهرداری‌ها براملاک و مستغلات محل تولید به عنوان سایر مالیات‌های برتولید در نظر گرفته میشود.
2ـ یارانه‌ها
براساس مفاهیم یارانه در حساب‌های ملی با استفاده از قانون بودجهی کل کشور و نیز سایر اطلاعات دریافتی از سازمان‌های ذیربط، پرداخت‌های دولت از محل اعتبارات جاری بودجهی عمومی و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان از محل منابع خود به رشته فعالیت‌ها مورد بررسی قرار گرفته و آن بخش از پرداختی‌های مزبور که منطبق بامفهوم یارانه در حساب‌های ملی است محاسبه شده و در محاسبهی خالص مالیات برتولید و واردات مورد استفاده قرار گرفته است.
باید توجه داشت هنگامی که‌ارزش افزودهی ناخالص فعالیت‌هابه قیمت تولیدکننده می‌باشد برای محاسبه GDP باید خالص مالیات بر واردات محاسبه و به حاصل جمع ارزش افزوده بخش‌ها اضافه شود، لذا مالیات بر واردات جداگانه از قانون بودجهی کل کشوراستخراج شده و باکمک کارشناسان سازمان حمایت ازمصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، سازمان برنامه‌وبودجه و سازمان‌های ذیربط یارانه تخصیص یافته به واردات هر یک از محصولات گندم، روغن، قند و شکر و کود وارداتی تعیین میشود.
مصرف سرمایهی ثابت
مصرف سرمایهی ثابت کاهش تدریجی ارزش جاری موجودی دارایی‌های ثابت تولیدکنندگان در یک دوره‌ی حسابداری ملی به سبب فرسودگی فیزیکی، از مدافتادگی عادی و خسارات ناشی ازحوادث عادی می‌باشد. دارایی‌های مزبور باید در طول دوره‌ی حسابداری در تولید به کارگرفته شده باشند. ارزش دارایی‌های ثابت از بین رفته در اثر جنگ یا وقایع طبیعی در محدوده‌ی مصرف سرمایهی ثابت قرار نمی‌گیرد. مصرف سرمایهی ثابت معادل ارزش جایگزینی آن مقدار سرمایهی ثابت است که در جریان تولید مورد استفاده قرار گرفته است.
برمبنای توصیه‌های SNA 1993، براورد مصرف سرمایهی ثابت باید با روش PIM (روش موجودی پیوسته) انجام گیرد.
فرمول محاسباتی مصرف سرمایهی ثابت با استفاده از الگوی خطی و با قیمت‌های ثابت به صورت زیر خواهدبود:
که در آن مصرف سرمایهی ثابت (حاصل‌از الگوی خطی) در زمان t، n عمر تجهیزات سرمایهای مورد نظر و I سرمایه‌گذاری ناخالص (به قیمت جاری) است. چنانچه روش نزولی مضاعف با نرخ استهلاک و عمر n برای تجهیزات سرمایهای در نظر گرفته شود، خواهیم داشت:
در این رابطه مصرف سرمایهی ثابت (حاصل از الگوی نزولی مضاعف) در زمانt می‌باشد.
به منظور انجام محاسبات مزبور، زمینه‌سازی‌های زیر به‌منظور براورد مصرف سرمایهی ثابت صورت گرفت:
الف ـ به علت نیاز به‌سری‌های زمانی بلند مدت درمورد سرمایه‌گذاری ناخالص، با فرض وجود روند نمایی طی سال‌های 37ـ1321 (که عملکرد تشکیل سرمایهی ناخالص در فاصله‌ی 52 ـ 1338 با آن هماهنگ بوده است)، اطلاعات سرمایه‌گذاری ناخالص کل (ساختمان و ماشین‌آلات)، سرمایه‌گذاری ناخالص در ساختمان و سرمایه‌گذاری ناخالص بخش عمومی (دولت و شرکت‌های دولتی) برای دوره‌ی مزبور تهیه شد. با تهیهی اطلاعات مذکور، سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی این دوره‌ی نیز به صورت باقی‌مانده به‌دست آمد.
ب ـ از آنجایی که براورد مصرف سرمایهی ثابت دولت نیز مورد نیاز بود، لذا باید سری زمانی سرمایه‌گذاری دولت در ساختمان و ماشین‌آلات تهیه می‌شد.به این منظور با استفاده از اطلاعات مربوط به این بخش در سال‌های 72ـ1361 و اطلاعات مربوط به سرمایه‌گذاری دربخش عمومی (دولت وشرکت‌های دولتی) و معادلات رگرسیونی مناسب، سرمایه‌گذاری دولت در ماشین‌آلات و ساختمان طی دوره‌ی 60ـ1321 براورد گردید.
ج ـ در براورد خسارت‌های ناشی از جنگ تحمیلی، هزینهی جایگزینی سرمایه‌های نابود شده معادل جایگزینی سرمایه‌های نو در نظر گرفته میشود و این ارقام بیشتر از کاهش در ذخیره‌ی سرمایه در نتیجه‌‌ی آسیب‌های جنگی می‌باشد. به عنوان مثال خسارت جنگی ناشی از نابود شدن ماشین‌آلات خاصی که ده سال کارکرده است، معادل هزینهی جایگزینی آن با ماشین‌آلات نو در نظر گرفته میشود. در حالیکه کاهش در ذخیره‌ی سرمایه برابر با ارزش مستهلک نشده ماشین‌آلات مذکور در هنگام نابودی است. لذا اطلاعات منتشره از طرف سازمان برنامه‌وبودجه در مورد خسارات جنگی وارده بر ساختمان و ماشین‌آلات، باید از این لحاظ تعدیل می‌شد. بدین‌منظور با فرض یکسان بودن الگوی استهلاک دربخش خصوصی و عمومی و دولت، ابتدا خسارت‌های مزبور به قیمت ثابت (به تفکیک ساختمان وماشین‌آلات) را به نسبت ارزش تراکمی سرمایه‌گذاری 40 سال گذشته در ساختمان و سرمایه‌گذاری 20 سال گذشته در ماشین‌آلات، بین بخش خصوصی و عمومی و همچنین دولت، توزیع (این عمل برای یکایک سال‌های جنگ تکرار شد) ودر مرحلهی بعد نسبت ارزش تراکمی سرمایه‌گذاری مستهلک نشده به ارزش تراکمی سرمایه‌گذاری برای هر یک از زیربخش‌ها (ساختمان و ماشین‌آلات به تفکیک بخش خصوصی، عمومی و دولتی) در طول سال‌های جنگ محاسبه شد. آنگاه با این استدلال که نسبت هزینهی جایگزینی خسارت‌های جنگی به کاهش در ذخیره‌ی سرمایه به علت جنگ تقریباً مشابه با نسبت ارزش تراکمی سرمایه‌گذاری مستهلک نشده به ارزش تراکمی سرمایه‌گذاری است، از نسبت‌های فوق‌الذکر، برای تعدیل اطلاعات مربوط به خسارات جنگی استفاده شد.
پس از زمینه‌سازی‌های یاد شده، محاسبهی مصرف سرمایهی ثابت به تفکیک ساختمان و ماشین‌آلات برای بخش خصوصی، عمومی ودولت به قیمت ثابت سال 1361 صورت گرفت و سپس با استفاده از شاخص‌های قیمت ماشین‌آلات و ساختمان، نتایج حاصل به قیمت جاری تبدیل شد.
برای انجام محاسبات از برنامه‌های رایانه‌ای در قالب نرم افزار TPS7 استفاده شد در این برنامه‌ها ضمن اجرای فرمول‌های محاسباتی مصرف سرمایهی ثابت، در هر مرحله خسارت‌های جنگی تعدیل شده به نسبت بزرگی نسل‌های سرمایه‌گذاری موجود در ذخیره سرمایه توزیع و از آن‌ها کسر میشود. لذا محاسبهی مصرف سرمایهی ثابت درهرمرحله براساس باقی مانده ارزش مستهلک نشده نسل‌های سرمایه‌گذاری صورت گرفته است.
منابع آماری مورد استفاده در تهیه حساب‌های ملی ایران
اطلاعات مورد نیاز حساب‌های ملی ایران به‌طور خلاصه از منابع زیر اخذ میشود:
© طرح‌های آمارگیری سالانه مرکز نظیر آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی، آمارگیری از معادن در حال بهره‌برداری، آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستائی و نظیر آن‌ها
© عملکرد دولت از خزانه‌داری کل
© قانون بودجه کشور
© اطلاعات اخذ شده از دستگاه‌ها توسط استانها
© صورت‌های مالی تعداد 500 شرکت، مؤسسه و سایر عامل‌های اقتصادی
© سالنامه آماری گمرک جمهوری اسلامی
© مدل‌های اقتصاد سنجی برای برآورد مصرف سرمایه ثابت
© طرح‌های آمارگیری ویژه حساب‌های ملی
عنوان آمارگیری طرح‌های ویژهی حساب‌های ملی
|
شماره ردیف
|
عنوان طرح
|
|
1
|
طرح آمارگیری از بهره برداری‌های کشاورزی
|
|
2
|
طرح آمارگیری از بهره‌برداری‌های دامی
|
|
3
|
طرح آمارگیری از مرغداری‌های پرورش‌دهنده‌ی مرغ گوشتی
|
|
4
|
طرح‌آمارگیری‌ازمرغداری‌های‌پرورش‌دهنده‌ی‌مرغ‌تخم‌گذار و پولت
|
|
5
|
طرح آمارگیری ازمرغداری‌های پرورش‌دهنده‌ی مرغ مادر
|
|
6
|
طرح‌آمارگیری‌ازمؤسسات‌جوجه‌کشی
|
|
7
|
طرح آمارگیری ازمرغداری‌ها وجوجه کشی ها
|
|
8
|
طرح آمارگیری از گاوداری‌های صنعتی
|
|
9
|
طرح آمارگیری از مؤسسات پرورش دهندهی قارچ خوراکی
|
|
10
|
طرح آمارگیری از بهره‌برداری‌های تولید گل و گیاهان زینتی
|
|
11
|
طرح آمارگیری از چاه‌های آب
|
|
12
|
طرح آمارگیری از فعالیتهای ساختمانی
|
|
13
|
طرح آمارگیری ازکارگاه‌های محل خریدوفروش کالاهاوتعمیرات
|
|
14
|
طرح آمارگیری از کارگاه‌های محل صرف غذا و نوشیدنی
|
|
15
|
طرح آمارگیری از اقامتگاه‌های عمومی
|
|
16
|
طرح آمارگیری از خدمات پشتیبانی حمل ونقل
|
|
17
|
طرح آمارگیری از خدمات انبارداری
|
|
18
|
طرح آمارگیری از خدمات صندوق‌های قرض‌الحسنه
|
|
19
|
طرح آمارگیری از بنگاه‌های معاملات ملکی
|
|
20
|
طرح آمارگیری از خدمات کسب وکار
|
|
21
|
طرح آمارگیری از خدمات آموزشی
|
|
22
|
طرح آمارگیری از خدمات بهداشتی ومددکاری اجتماعی
|
|
23
|
طرح آمارگیری از خدمات شخصی وعمومی
|
|
24
|
طرح آمارگیری از فعالیتهای خدماتی خانوار
|
|
25
|
طرح آمارگیری از خدمات هنری، فرهنگی و ورزشی
|
|
26
|
طرح آمارگیری ازسازمان‌های مذهبی وسیاسی
|
|
27
|
طرح آمارگیری از شرکت‌ها و مؤسسات مسافربری
|
|
28
|
طرح آمارگیری از مؤسسات اتومبیل کرایه و تاکسی تلفنی
|
|
29
|
طرح آمارگیری از شرکت‌ها و مؤسسات باربری
|
|
30
|
طرح آمارگیری از فعالیتهای تحقیق و توسعه
|
|
31
|
طرح آمارگیری از خانوارهای مالک واحد مسکونی
|