آيا در سرشماري عمومي نفوس و مسكن از يك پرسشنامهي واحد در نقاط شهري و روستايي و عشايري استفاده مي‌شود؟
براي ثبت مشخصات جمعيت از فرم خانوار معمولي در تمامي نقاط شهري، روستايي و جمعيت غيرساكن استفاده مي‌شود.بديهي است كه اطلاعات مسكن فقط در مورد خانوارهاي ساكن جمع‌آوري مي‌شود. در نقاط شهري و روستايي از فرم خانوار دستجمعي (افراد ساكن در موسساتي مانند آسايشگاه سالمندان و ...) نيز برحسب ضرورت استفاده مي‌شود. فرم شناسنامه ي آبادي نيز منحصر به نقاط روستايي است.
چگونه از مناسب بودن و صحيح بودن پرسشنامه مطمئن مي‌شويد؟
معمولاً يك سال قبل از زمان اصلي اجراي سرشماري، تمامي مراحل عمليات سرشماري در برخي مناطق منتخب به طور آزمايشي به اجرا گذاشته مي‌شود. آزمايش سرشماري اهداف متعددي دارد كه يكي از مهم‌ترين آن‌ها آزمون كارامدي شكل و محتواي پرسشنامهي سرشماري و تعاريف مربوط است.در اين آزمون، محتواي سوال‌ها و امكان پاسخگويي به آن‌ها، درستي و كارايي انشا و متن سوالات، گزينه‌هاي پاسخ و نيز شكل و طراحي پرسشنامه بررسي مي‌شود و در نتيجه‌ي آن ممكن است متن سوالات و يا ترتيب، توالي و نحوه‌ي طراحي آن‌ها تغيير كند و يا حتي احياناً برخي از سوالات نامناسب حذف شوند.
نحوه‌ي تعيين تعاريف و مفاهيم مورد استفاده در سرشماري عمومي و مسكن چگونه است؟
تعاريف مورد استفاده در سرشماري بايد به گونه‌اي تنظيم شوند كه اطلاعات به دست آمده از يك سو با سرشماري‌هاي گذشته‌ي كشور و از سوي ديگر با اطلاعات سرشماري‌هاي ساير كشورها قابل مقايسه باشند. در سرشماري‌هاي كشور همواره از توصيه‌هاي سازمان ملل متحد استفاده شده و اين تعاريف با شرايط و ويژگي‌هاي كشور و نيازهاي داخلي برنامه‌ريزان و تصميم‌گيران انطباق داده شده است.
سرشماري چيست؟
سرشماري نوعي آمارگيري است و آمارگيري، جمع‌آوري اطلاعات مربوط به همه يا بعضي از افراد يك جامعه از طريق مصاحبه يا روش‌هاي ديگر است. اگر آمارگيري همه‌ي افراد جامعه را شامل شود آن را سرشماري مي‌گويند.
سرشماري به چند روش انجام مي‌شود؟ در ايران از كدام روش استفاده مي‌شود؟
سرشماري بر پايه‌ي دو روش اصلي است كه با توجه به تعريف جمعيت مورد پوشش به شرح زير صورت مي‌‌گيرد : ۱. روش دوفاكتو Defacto ( شمارش جمعيت حاضر يا واقعي ) ۲. روش دوژور Dejure ( شمارش جمعيت مقيم ) در شيوه‌ي دوفاكتو تاكيد بر محلي است كه شخص در روز سرشماري در آنجا حاضر است و مشاهده مي‌شود، فارغ از آن كه در آن محل اقامت دارد يا نه. دراين روش معمولاً در يك روز تعطيل از همه‌ي مردم خواسته مي‌شود در خانه‌ي خود بمانند تا جابجايي‌ها كاهش يابد و مورد سرشماري قرار گيرند. نتيجه‌ي كاربرد اين روش در سرشماري به دست آوردن حجم و توزيع «جمعيت حاضر» است. در شيوه‌ي دوژور تاكيد بر محلي است كه شخص معمولاً يا قانوناً در آن محل ساكن يا مقيم است. در اين روش كه بيشتر كشورها از آن استفاده مي‌كنند، هر فرد به «محل اقامت معمولي» خود منتسب مي‌شود. نتيجه‌ي كاربرد اين روش به دست آوردن حجم و توزيع «جمعيت مقيم» است. جمعيت تحت پوشش سرشماري طبق مفهوم دوفاكتو كليه‌ي افرادي است كه در لحظه‌ي سرشماري در كشور و در محل مورد مشاهده حضور دارند و طبق مفهوم دوژور كليه‌ي افرادي است كه در لحظه‌ي سرشماري محل اقامت معمولي آنان در داخل كشور و در محل مورد سرشماري باشد. در سرشماري هاي ايران به طور عمده از روش Dejure با مراجعه به محل سكونت افراد استفاده مي شود و براي افراد غير ساكن و در حال كوچ از روش Defacto استفاده مي‌شود. بنابراين در ايران هر دو روش به كار مي‌رود. مطابق توصيه هاي سازمان ملل متحد كاربرد تركيبي از دو روش مفيد است. همچنين براي شمارش گروه‌هاي خاصي از جمعيت قراردادهاي ويژه ضروري است.
در ايران از چه سالي سرشماري نفوس و مسكن به روش نوين انجام گرفت؟
اولين سرشماري نفوس و مسكن ايران مطابق مفاهيم و روش هاي جديد در سال ۱۳۳۵ انجام شد و از آن پس هر ۱۰ سال يك بار تكرار شده است. قبل از سال ۱۳۳۵ نيز تلاش‌هايي براي سرشماري صورت گرفته ولي موفق نبوده است.
سرشماري عمومي نفوس و مسكن هر چند سال يكبار انجام مي شود؟
سرشماري عمومي نفوس و مسكن در ايران به موجب قانون از سال ۱۳۳۵(اولين سرشماري)تا سال ۱۳۸۵(اخرين سرشماري)هر ده سال يكبار به اجرا درآمده است٠با توجه به نقش آمار در برنامه ريزي هاي كلان اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي كشور بر اساس مصوبه هيات نهم مقرر گرديده است كه از اين تاريخ به بعد سرشماري عمومي نفوس و مسكن هر ۵ سال يكبار اجرا شود٠
محورهاي عمده در پرسشنامهي سرشماري عمومي نفوس و مسكن چيست؟
اطلاعات گردآوري شده در پرسشنامهي سرشماري‌هاي نفوس و مسكن كشور در سال ۱۳۸۵ در سه بخش كلي قابل تنظيم خواهد بود: ۱. جمعيت ۲. مسكن ۳. شناسنامه‌ي آبادي در بخش جمعيت معمولاً موضوعاتي چون تعداد جمعيت، نوع خانوار و تركيب دروني آن و ويژگي‌هاي جمعيت همچون سن، جنس، تابعيت، ناتواني و معلوليت، مهاجرت، وضع سواد و سطح تحصيلات، وضع فعاليت اقتصادي و شغل، وضع زناشويي و اطلاعات باروري زنان بررسي مي‌شود. در بخش مسكن موضوعاتي چون نوع واحد مسكوني، نحوه‌ي تصرف، تعداد اتاق در اختيار خانوار، سال اتمام بنا و نوع اسكلت ساختمان، مصالح عمده‌ي به كاررفته در بناي ساختمان، امكانات و تسهيلات موجود در واحد مسكوني، نوع سوخت مصرفي و منابع تامين آب بررسي مي‌شود. در بخش شناسنامه‌ي آبادي، مشخصات آبادي مانند موقعيت، نوع راه و امكانات و تسهيلات آموزشي، بهداشتي، سياسي، ارتباطي، مذهبي و خدماتي مورد نظر است.
چرا معمولاً آبان‌ماه زمان شروع سرشماري عمومي نفوس و مسكن در كشور است؟
مطابق توصيه‌هاي سازمان ملل متحد، در انتخاب زمان سرشماري نكات زير بايد ملاحظه شود: ۱. انتخاب مناسب‌ترين مقطع زماني در سال كه در آن قابليت اجراي آمارگيري به صورت هم‌زمان در تمام نقاط كشور وجود داشته باشد. در اين رابطه شرايط آب و هوايي و فصلي اهميت بسياري دارد.گرما يا سرماي سخت بر عمليات ميداني و نحوه‌ي اجراي وظايف آمارگيران و نظارت اثر مي‌گذارد. لذا در كشورهايي كه تنوع آب و هوايي دارند مي‌بايد مقطع زماني مناسب از نظر اكثريت نقاط انتخاب شود. ۲. با توجه به آن كه تحركات جمعيتي از منابع عمده‌ي ايجاد خطا در پوشش سرشماري است لذا اگر تحركات جمعيتي و مهاجرتي در برخي از مقاطع سال وجود دارد بهتر آن است كه آمارگيري در هنگامي اجرا شود كه اكثريت جمعيت در محل سكونت معمولي خود مستقر شده باشند. ۳. از آمارگيري در مقاطع زماني تعطيلات و جشن‌ها، زيارت و روزه‌داري بايد پرهيز كرد. با توجه به نكات فوق مي‌توان گفت در ايران فصول زمستان و تابستان به دليل شرايط آب و هوايي و فصول تابستان و بهار به لحاظ برخورد با تعطيلات و اعياد و جابجايي‌هاي جمعيت زمان مناسبي براي اجراي سرشماري نيستند. فصل پاييز و خصوصاً ماه آبان به دليل مناسب بودن شرايط جوي، بازگشايي مدارس و پايان تعطيلات تابستاني و استقرار نسبي جمعيت به عنوان زمان مناسب در نظر گرفته شده است.همچنين‌در ايران كوچ پاييزه‌ي عشايري تا ماه آبان به اتمام مي‌رسد و بخش عمده‌ي جمعيت كوچ‌نشين كشور نيز در مكان‌هاي خاص خود مستقر مي‌شوند.