تاریخچه تولید آمار حساب‌های ملی

 
هدف از تهیه و تدوین حساب‌های ملی، محاسبه مهم‌ترین متغیرهای جریان‌های اقتصادی نظیر تولید، مصرف، تشکیل سرمایه، صادرات، واردات و درامد، در یک دوره زمانی معین و اندازه‌گیری مهم‌ترین متغیرهای اقتصادی، موجودی منابع نظیر ثروت، دارایی و بدهی، در مقطعی از زمان است که از طریق آن‌ها می‌توان وضعیت اقتصادی کشور را در آن دوره یا مقطع زمانی به تصویر کشید. تهیه و تدوین آمار حساب‌های ملی در کشورهای مختلف، براساس چارچوب سیستم حساب‌های ملی پیشنهاد شده توسط سازمان ملل متحد انجام می‌شود. اين چارچوب برای اولین بار در سال 1953 به صورت مجموعه‌‌ای فرموله شده تحت عنوان " سیستم‌ حساب‌های ‌ملی" یا "SNA " منتشر شده است. آخرین تجدیـد نظـر درSNA ، در سال 1993 صورت گرفت که توسط پنج نهاد بین المللی متشکل از سازمان ملل، صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی، سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه و کمیسیون جامعه اروپایی، به‌ تصویب رسید.
تهیه حساب‌های ملی، بعد از جنگ جهانی دوم به‌صورت موردی و براساس نیازهای خاص در ایران شروع شد، از ‌جمله در سال‌های 1337 و 1338 به ترتیب " تولید ناخالص داخلی ایران برای سال 1334" و " تولید ملی ایران برای سال 1336" ، توسط کارشناسان خارجی برآورد شد. پس از آن، سازمان برنامه و بودجه، درامد ملی کشور را برای دوره زمانی 1337 تا 1340 به تفصیل برای بخش‌های مختلف اقتصادی براورد و منتشر نمود. بانک مـلی نیـز براورد مقدماتی دیگری را برای سال 1338 به انجام رساند. با تأسیس بانک مرکزی ایران در سال 1339، به‌دلیل فقدان یک سازمان رسمی آماري، تهیه حساب‌های ملی به‌عهده این بانک گذاشته شد و پس از آن بر اساس قانون بهمن ماه 1353، این وظیفه رسماً به مرکز آمار ایران محول شد.  محاسبه ارزش افزوده بخش‌های اقتصادی، در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و محاسبه محصــول ناخالص داخلی از روش هزینه، از سال 1361 و نیز تهیه جداول داده‌ـ ستانده اقتصاد ایران برای سال‌های 1352، 1365 و 1370، از جمله مهم‌ترین اقدامات مرکز آمار ایران در تهیه حساب‌های ملی بوده است. تهیه مستمر و منظم حساب‌های ملی بر اساس آخرین تجدید نظر SNA ، از سال 1373 در برنامه کاري مرکز آمار ایران قرار گرفت، بدین ترتیب مرکز آمارایران هر ساله حساب‌های ملی را بر اساس تعاریف، مفاهیم، طبقه‌بندی‌ها و روش‌های محاسباتی منطبق بر SNA سال1993، به قیمت‌های جاری و ثابت تهیه و منتشر می‌کند که حاوی اطلاعات تفصیلی مربوط به ارزش افزوده 72 رشته فعالیت اقتصادی، هزینه‌های مصرف‌ نهایی و مصرف نهایی واقعی خانوار و دولت، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، واردات، صادرات، تغییر موجودی انبار، مصارف فردی، مصارف جمعی، حساب تولید، حساب ایجاد درامد، حساب کالاها و خدمات و عرضه و تقاضای کل است. همچنین از سال 1376، مرکز آمار ایران مبادرت به تهیه و تدوین حساب‌های منطقه‌ای نموده و در این راستا هر ساله محصول ناخالص داخلی استان‌ها و اطلاعات تفصیلی مربوط به ارزش افزوده 72 رشته فعالیت اقتصادی را تهیه و منتشر می‌‌کند.

در مورد آمار ارائه شده توضیح نکات زیر ضروری است:

1- اختلاف بعضی از ارقام در سطح منطقه‌ای با ارقام در سطح ملـی، همان طور که در کشورهای دیگر نیز مرسوم می‌باشد، ناشی از آن است که اطلاعات حساب‌های ملی مربوط به یک‌سال مالی به دلیل نهایی نبودن بعضی اطلاعات، در سال بعد مورد تجدیدنظر قرار می‌گیرد و حساب‌های منطقه‌ای زمانی تهیه می‌شود که تجدیدنظر در ارقام حساب‌های ملی هنوز صورت نگرفته است.

2- اختلاف بعضی از ارقام با سالنامه سال‌های گذشته، به دلیل تجدیدنظری است که توسط سازمان‌های ذی‌ربط انجام شده است.
 

اقلام آماری

•    ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی برحسب بخش‌های عمده اقتصادی
•     سهم ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی در محصول ناخالص داخلی برحسب بخش‌های عمـده اقتصادی
•     ارزش افزوده بخش‌های عمده اقتصادی برحسب استان
•     محصول ناخالص داخلی به تفکیک اجزای هزینه نهایی
•     سهم هر یک از اجزای هزینه نهایی در محصول ناخالص داخلی
•     هزینه‌های مصرف نهایی خصوصی
•     هزینه‌های مصرف نهایی دولت برحسب طبقه‌بندي ‍‍‍COFO 
•     تشکیل سرمایه ثابت ناخالص در ماشین‌آلات و تجهیزات برحسب بخش‌های عمومی و خصوصی
•     تشکیل صادرات و واردات کالاها و خدمات  سرمایه ثابت ناخالص در ساختمان برحسب بخش‌های عمومی و خصوصی
•     عرضه و تقاضای کل کشور
•     حساب کالاها و خدمات، تولید، ایجاد درآمد
•     مصرف فردی واقعی برحسب طبقه‌بندی COICOP
•     مصرف فردی واقعی برحسب بخش‌های نهادی مصرف کننده
•     جدول عرضه و مصرف اقتصاد ایران به قیمت تولید کننده (17 محصول در 15 رشته فعالیت)

اهم فعالیت‌ها، طرح‌ها و سرشماری‌ها